Free Culture ~ Lawrence Lessig

Zo het internettijdperk al klassiekers aan boekteksten heeft opgeleverd, dan hoort Free Culture van de Amerikaanse rechtsgeleerde Lawrence Lessig daar zeker toe. Ik ken geen ander boek dat zo helder éen fundamentele verschuiving beschrijft die voortkomt uit het digitaler worden van de cultuur.

Nog nooit is namelijk zo veel cultuur in handen geweest van zo weinigen. En de repercussies daarvan treffen iedereen; ook degenen zonder internettoegang. Doordat het auteursrecht een wapen is geworden dat meerdere vrijheden aan het doodmaken is.

Toegegeven, Free Culture is een Amerikaans boek. Geen idee of het ooit naar het Nederlands vertaald werd, maar een uitgave hier zou op zijn minst voorzien moeten zijn van een toelichtend essay.

Zo heeft de VS een andersoortig rechtssysteem dan de meeste Europese landen. En wat Lessig telkens in dit boek doet, is om ter vergelijking principes uit andere rechtsvelden naast het auteursrecht te plaatsen, en zo te tonen hoe beknellend die waren. Hij is alleen niet direct uniek daarin. Het is in de VS niet raar als juristen in hun aanklacht of pleitrede nog eens aanhalen welke rechtsprincipes de ‘founding fathers’ er op nahielden.

In Nederland kijkt niemand in de rechtszaal ooit nog eens naar wat er ook alweer als grondrecht geformuleerd was. Hier gaat het altijd eerder om de letter van de wet; niet om de geest waarin die ooit is opgesteld.

Verder heeft de VS het beste parlement dat er voor geld maar te koop is. De senatoren en de vertegenwoordigers in het huis van afgevaardigden hebben altijd bakken met geld nodig om hun herverkiezing te kunnen garanderen. Daardoor zijn ze opvallend gevoelig voor kapitaalkrachtige lobby’s. En zowel de film- als de muziekindustrie hebben zich, net als andere mediabedrijven, nogal wat inspanningen getroost om hun visie op het auteursrecht de enig juiste visie te laten worden. Doet er niet toe dat zo hun volkomen verouderde zakenmodellen normale ontwikkelingen blokkeren in het internettijdperk.

Op zich is dat niet eens merkwaardig. Opmerkelijker is al dat de VS weliswaar voorop liep met allerlei maatregelen — in de naam om piraterij te bestrijden — maar dat deze vervolgens overal in de wereld zijn overgenomen. En vaak nog strenger ook.

Tegelijk geldt dat elke nieuwe technologie bestaand recht aantast, en het gebruik van dat nieuwe dus vrijwel steeds gepaard met wetsovertredingen. Toen de radio begon, was er geen regeling om de gedraaide muziek te vergoeden. Hollywood ontstond doordat filmmaatschappijen de regels aan de Oostkust ontvluchten. Laurence Lessing is werkelijk briljant om aan te geven hoe de gevestigde belangen altijd via bestaande wetten hun rechten hebben weten veilig te stellen — maar hoe weinig dit meestal voor de ontwikkeling van hun tegenstanders uitmaakte.

Toch is hij somber over de vrijheden die nu worden aangetast, doordat het auteursrecht zo enorm is opgerekt. Het hele kopierecht, zoals het ook in Nederland eerst heette, was oorspronkelijk enkel bedoeld om de uitgevers van piratendrukken te kunnen aanpakken. Thans is er een hele industrie ontstaan aan nauwelijks gecontroleerde heffingsorganisaties die er blind vanuit gaan dat ik stelselmatig andermans auteursrechten schend. Op elke blanco DVD die ik koop zit een kopieerheffing. Ik zou belasting moeten betalen over elke fotokopie die ik maak; maar die heffing is godezijdank succesvol aangevochten. En BUMA/Stemra wilde premies heffen voor elke video die vertoond wordt op deze website; zelfs als daar geen componist of muzikant aan te pas kwam.

En dit zijn nog maar drie voorbeelden uit vele.

Eén cynische uitwas, die Lessig in 2004 wel zag uitkomen maar daarna pas in alle krankzinnigheid werkelijkheid werd, is dat de muziekindustrie zijn beste klanten juridisch is gaan vervolgen. Want, wie delen er online muziek met elkaar, illegaal of niet? Dat zijn dezelfde enthousiastelingen die naar concerten gaan, en CD’s kopen. De geïnteresseerden. Dus zijn er miljoenen geëist van stakkers die de pech hadden een paar liedjes te delen online, via éen peer-to-peer netwerk.

Maar de meest cynische uitwas is wel dat er nu een klimaat bestaat waarin bedrijven de wetgevers zo ver weten te krijgen dat straks al uw internetverkeer op bit-niveau bekeken zal worden. In Frankrijk gebeurt dit al. Vrijheden zijn ook nergens voor nodig, die worden maar misbruikt.

Lessig vreesde dus nog niet voor de politiestaat die zo meteen ontstaat. Lessig vreesde vooral voor de gevolgen die het gedram van enige gevestigde machten voor de cultuur zal hebben. Omdat die armer wordt, als niet meer voort te bouwen is op wat er al was, als daartoe eerst altijd licentie moet worden verkregen.

Hijzelf ging voor in de discussie over de zo noodzakelijke radicale hervorming van het auteursrecht door de Creative Commons te helpen oprichten.

En dat is mooi. Maar omdat het recht het traagst van alles verandert, ook in heel dynamische tijden, blijft de Creative Commons een zaak van zeer lange adem.

Lawrence Lessig, Free Culture
The Nature and Future of Creativity
356 pagina’s
penguin Books 2005, oorspronkelijk 2004

[x]opgenomen in het dossier: digitale cultuur