First Love, Last Rites ~ Ian McEwan

McEwan debuteerde indertijd met de Nederlandse vertaling van deze verhalenbundel, De laatste dag van de zomer. De uitgever Jaco Groot had werk van hem opgemerkt. Pas daarop verscheen de Engelse uitgave.

Tegenwoordig doen uitgevers dat trouwens ook weleens, maar dan om te voorkomen dat Nederlanders een Engelstalig boek al kopen voor er een vertaling van is.

Ik las die vertaling al lang geleden. Toen ik verder vooral nog SF las, en thrillers. Dus, dat sommige van McEwan’s verhalen een ietwat lugubere lading hebben — zijn bijnaam werd ook al snel Ian MacAber — pleitte alleen maar voor hem.

Was er ook nog de opvallende nadruk nog op sex in de verhalen. Die nooit lekkere geil makende sex was, maar altijd iets behoorlijk verknipts had.

Verder gingen mijn herinneringen niet.

Ook tijdens het herlezen trad er niets op dat op een déjà lu leek. De sfeer van de verhalen was blijven hangen. Meer niet.

Ik las nu een bundel van een beginnend schrijver. Talent genoeg, taalbeheersing volop, maar de verhalen zijn nog niet allemaal even sterk. Bovendien gaan er vrij veel over jonge mensen — of ademen ze dat uit — en beperkt dat alleen al de problemen waar het plot over kan gaan.

Van de acht opgenomen verhalen konden me twee zonder meer bekoren. ‘Solid Geometry’, en ‘Last Days of Summer’. Het titelverhaal ‘First Love, Last Rites’ was te schematisch, naar mijn verwende smaak. Bovendien heeft Maarten ’t Hart me geleerd dat ratten mensen niet aanvallen.

Enfin. Dit boek heeft ooit zijn dienst gedaan, waardoor ik McEwan als schrijver ontdekte. Tegenwoordig heb ik meer gelezen, ben ik meer geneigd te oordelen dat hij in zijn eersteling nog wel erg op effect mikte; waardoor de sjablonen opvallen.

Ian McEwan, First Love, Last Rites
161 pagina’s
Vintage 1997, oorsponkelijk 1975

Innocent ~ Ian McEwan

Lezen bestaat uit wachten soms. Wachten tot er eindelijk iets gebeurt. Ik had namelijk onthouden dat The Innocent een geslaagde roman was. En toen kwam er een hele tijd niets dat dit eerdere oordeel uit 1990 staafde.

Ian McEwan schreef met dit boek een vreemde mix van Koude Oorlog-thriller en liefdesroman. Alleen was ik de kern van het verhaal nog niet vergeten. Waardoor The Innocent merkwaardig slecht herleesbaar bleek te zijn.

Zo kwam er te lang niets wat verraste.

Daardoor ook leek er nauwelijks tempo in het boek te zitten.

Het is 1955 in de roman, als een jonge en bleue Brit naar Berlijn vertrekt voor een geheime opdracht. Leonard Marnham is zijn naam, en hij werd uitgezonden om zijn kennis van de telefonietechniek.

Berlijn was op dat moment een verdeelde stad, met een Russische sector in het oosten, en een Britse, Amerikaanse, en Franse sector in het westen.

Dus behalve de schok die de emigratie bracht, kampte Marnham met zo veel cultuurverschillen meer. Ineens woonde hij op zichzelf. En ineens werd zijn belangrijkste contactpersoon een Amerikaan; die een schijnbaar onbegrenst zelfvertrouwen lijkt uit te stralen.

Marnham moest de techniek gaan verzorgen in een tunnel, die gegraven werd om de Russische telefoonlijnen te kunnen aftappen.

Ontmoette hij bij een avondje uit met de Amerikaan een dertigjarige gescheiden Duitse, die zijn eerste liefde worden zou.

De complicaties in dit verhaal treden pas op ruim over de helft van het boek . Als zijn Britse meerderen eisen dat hij op zijn beurt de Amerikanen gaat bespioneren, als hij ruzie krijgt met zijn lief, en als de ex van zijn geliefde opduikt, die een nogal kwade dronk over zich heeft.

Is er ook nog het historische gegeven dat de Nederlandse Brit George Blake in hetzelfde appartementsgebouw woont als Leonard, en dat McEwan het bestaan van deze dubbelspion benutte om alle gedoe om die spionagetunnel veel inspanning om niets te laten zijn. Waarschijnlijk heeft de echte Blake de plannen van de echt bestaande tunnel al in 1953 doorgebrieft aan de Russen.

Dus op het moment dat de Sovjets triomfantelijk doen over het ontdekken van de tunnel, en Leonard wat later naar het Verenigd Koninkrijk terugkeert, lijkt de roman afgelopen. Vanzelfsprekend heb ik in deze summiere samenvatting de problemen waar het boek werkelijk om draait even genegeerd.

Alleen bleek er toen nog een laatste bedrijf te zijn, dat zich in 1987 afspeelt; en waarvan ik het bestaan helemaal vergeten was — terwijl de schrijver nog wel aankondigde dat er veranderingen op til waren in Berlijn.

McEwan gebruikte daarin zijn almacht als auteur om Leonard Marnham en zijn vroegere Duitse geliefde een nieuwe kans te geven — die er komen zal als het aan Leonard ligt. Waarin ik als lezer dus een happy ending kan lezen, zo ik dat wil. En waarmee het besef rijpte dat mijn positieve herinnering aan dit boek vooral gebaseerd zal zijn op dat ene slotakkoord.

Ian McEwan, The Innocent
231 pagina’s
Jonathan Cape, 1990

On Chesil Beach ~ Ian McEwan

Ik kende tot nu toe maar éen roman waarin de auteur pesterig de hele plot weggeeft in de eerste zinnen, om vervolgens hetzelfde verhaal nog eens te vertellen, maar dan heel langzaam, in vele duizenden woorden. Dat boek is Nabokov’s Camera Obscura | Laughter in the Dark.

Deze novelle van McEwan is de tweede voor mij met deze gimmick. Dit boek begint met de zin:

They were young, educated, and both virgins on this, their wedding night, and they lived in a time when a conversation about sexual difficulties was plainly impossible.

En ik heb werkelijk enorme moeite een elegantere samenvatting te schrijven dan de auteur al deed. Hoogstens is heel bruut expliciet te maken wat McEwan nu impliciet aangeeft.

Een probleem, al is dat wat sterk uitgedrukt, was voor mij wel dat die eerste zin van het boek ook de samenvatting lijkt van de opdracht die McEwan zichzelf stelde. Ik kan goed begrijpen waarom het voor hem interessant was dit boek te schrijven. Technisch gezien. Alleen leverde die inspanning een wat vreemd tijdsdocument op, waarvan het misschien wat raar is dat het in 2007 verscheen.

Goed, er was een tijd, in het niet eens zo verre verleden, dat veel mensen als ze trouwden nauwelijks iets van elkaar wisten, en dit waarschijnlijk niet goed beseften. Tegelijk was voor velen, en is voor sommigen, het huwelijk een heilig instituut. En vanaf de trouwdag wordt alles meteen geweldig, zoals iedereen weet. Die is zelfs de mooiste dag van het leven.

Maar wat wilde McEwan nu precies zeggen met dit verhaal? Afgezien van dat het zijn vakkennis bewijst een onderhoudende kleine geschiedenis te kunnen schrijven? Had hij alleen deze variant nog niet beschreven, in zijn verder zo van sex doordrenkte oeuvre, en moest dat gemis worden goedgemaakt?

Ian McEwan, On Chesil Beach
166 pagina’s
Vintage Books 2008, oorspronkelijk 2007

Solar ~ Ian McEwan

Met de schrijver Ian McEwan ben ik min of meer opgegroeid, zonder dat hij daarbij een lievelingsauteur werd. Maar zijn boeken konden zonder meer meegenomen worden naar huis, en zouden dan enige uren vermaak bieden. En dat is heel wat.

Tot dan zijn roman Amsterdam verscheen, in 1998, en deze dermate veel onwaarschijnlijkheden bevatte, dat het me ineens niet zo veel meer kon schelen als er een nieuwe McEwan verscheen.

Maar met de roman Solar begrijp ik weer waarom ik deze schrijver graag las. De humor is weer terug bijvoorbeeld.

Tegelijk heeft zelfs dit boek nog altijd de gebreken van zijn allereerste boeken. McEwan gebruikt bij tijd en wijle een vrij grotesk schokeffect, iets waardoor hij de bijnaam McAber kreeg, en die effecten zijn vaak net niet helemaal geloofwaardig.

Of, anders verwoord, ik kijk op die momenten altijd uit het boek op, omdat de leesroes verbroken werd. Dat ongeluk bij het plassen? Die dood in dit boek? Het schandaal in de boulevardkranten?

Solar is een roman in drie chronologische delen, waarvan het eerste zich in 2000 afspeelt, en het laatste in 2009. De held van het boek is de Brit Michael Beard. Die wist ooit een stukje aan te schuiven in de puzzel die Einstein al had uitgelegd, en won daarmee de Nobelprijs. Hem is goed duidelijk dat hij verder niets van waarde heeft bedacht.

In dit boek lijkt daar ineens verandering in te kunnen komen.

En daarmee schreef McEwan een roman met een prettige ambivalentie. Enerzijds is duidelijk dat wij, aardbewoners, al te makkelijk met schaarse grondstoffen zijn omgegaan. Dat dit effecten heeft. En dat er daarmee iets veranderen moet.

Anderzijds ontstaat er een nieuwe groep mensen en bedrijven die grof zullen gaan verdienen aan groene energie, en andere maatregelen om anders te leven. Eén zo iemand lijkt die Michael Beard te gaan worden. Deze hufter van een man — die tegelijk nog zo veel minder erg is als enkele wetenschappers die ik persoonlijk mee mocht maken.

Ian McEwan, Solar
285 pagina’s
Vintage 2011, oorspronkelijk 2010

Sweet Tooth ~ Ian McEwan

De meest recente roman van Ian McEwan is een boek dat ik nog eens herlezen moet. Omdat er een draai komt, aan het einde. Die al het voorafgaande ineens in een ander licht zet.

Dit maakt dat ik mijn oordeel over Sweet Tooth waarschijnlijk moet uitstellen tot na de derde lezing. Omdat ik bij de eerste herlezing waarschijnlijk allereerst zal kijken welke aanwijzingen ik de eerste keer gemist heb.

Sommige elementen uit McEwan’s verrassing waren me wel opgevallen. Zo is éen van de belangrijkste personages uit Sweet Tooth een jonge schrijver. En als er werk geciteerd of geparafraseerd werd van deze Tom Haley leken me dat teksten te zijn van een jonge Ian McEwan — uit de verhalenbundel In Between the Sheets vooral.

De roman speelt zich af in het Groot-Brittannië van 1972 — met de mijnstakingen op de achtergrond, en dus de energieschaarste in het land, en andere ellende.

Vanzelfsprekend woedde de Koude Oorlog op dat moment nog steeds. Ook was Bloody Sunday in januari van dat jaar — al wordt er dacht ik niet rechtstreeks verwezen naar dat element van ‘the troubles’.

En tegen deze achtergrond gaat de roman dan over wat éen van de Britse geheime diensten — MI5 — kan doen om de tijdsgeest te beïnvloeden.

Een pion in dat spel is de eigenlijk hoofdpersoon van het boek, de schone Serena Frome. Die al tijdens haar wiskundestudie in Cambridge gepaaid wordt om ambtenaar bij MI5 te worden — en daarmee spion.

Serena wordt na enige tijd ingezet om Tom Haley tot een fulltime schrijver te maken. Zij moet hem overhalen om een ruime werkbeurs te accepteren. Haley wordt namelijk door velen gezien als veelbelovend. En anders dan vrijwel al zijn generatiegenoten is hij niet overtuigd links, maar aanzienlijk gematigder; nee zelfs kritisch op wat in sommige communistische landen gebeurt. Zijn geluid zouden meer mensen moeten horen, zo is besloten

En MI5 heeft hiervoor een dekmantelorganisatie opgericht, die veelbelovende culturele initiatieven ondersteunt — wat minder uniek is dan het lijkt: het literaire tijdschrift Encounter van Stephen Spender werd door de CIA gefinancierd, schijnbaar zonder dat de makers dit wisten.

Vanzelf krijgen Serena Frome en Tom Haley dan iets. En volgens mij zit de kern van dit boek in de gesprekken die zij voeren over literatuur.

Serena is ondanks haar wiskundestudie altijd en veel blijven lezen — ze had ook liever Engels willen studeren, maar mocht niet van haar moeder.

Tom verwijt haar te basaal te lezen. Te zeer uit te zijn op herkenning, en sympathie voor de personages. Terwijl een beetje schrijver trucs gebruikt om zijn doelen te bereiken, en nog zo veel meer kan met een tekst.

En Sweet Tooth is ook zo’n roman met een grote truc.

Dus kan ik mijzelf verwijten een beetje te veel gelezen te hebben als een Serena Frome.

Aanvankelijk had ik ook grote sympathie voor haar. Ook ik heb ooit wiskunde gestudeerd, zonder daar nu bijzonder in uit te blinken. Om tezelfdertijd nog heel veel romans te lezen.

Maar na een tijdje begon haar personage me behoorlijk tegen te staan, zonder dat precies te omschrijven is waarom. Ze werd me wat te mutsig. En vast ook te zeer een mannenfantasietje van een jonge vrouw alleen in de grootstad — wat ik McEwan verweet.

Dus kwam de ontknoping van de roman niet helemaal als een verrassing. Bovendien had ik kunnen vermoeden dat het eind een verrassing brengen zou; dat hij heeft eerder geflikt; in de roman Atonenement bijvoorbeeld. Alleen wreef het slot me dus in nogal wat aanwijzingen gemist te hebben. Waarmee Sweet Tooth dus ook de vraag oproept of dit dan is wat ik verlang van fictie. Een spel. Intelligent vermaak.

Waarmee vervolgens een vraag wordt of het me raakt dat er met mijn voeten gespeeld is.

Ian McEwan, Sweet Tooth
374 pagina’s
Vintage 2013, oorspronkelijk 2012