1,342 Facts ~ John Lloyd, John Mitchinson, James Harkin & Anne Miller ed.

Niet dat er een overkoepelende logica te ontwaren is in wat de boeken haalt die het imperium QI elk jaar uitbrengt. Maar ooit leken de titels van bundels als deze in elk geval duidelijk. Het jaartal was gelijk aan de hoeveelheid opgenomen feitjes in hondertallen.

2012 bracht 1,227 Facts; To Blow Your Socks off.
2013 gaf 1,339 Facts; To Make Your Jaw Drop.
En in 2014 verscheen 1,411 Facts; To Knock You Sideways.

Alleen werd deze voorspelbaarheid vorig jaar al losgelaten. De jaarbundel uit 2015 heette 1,234 Facts; To Leave You Speechless. Dus is het niet heel raar dat de uitgave uit 2016 1,342 Facts heet. Dat er zo heel makkelijk verwarring kan ontstaan met de titels van drie jaar eerder zal daarbij wel ingecalculeerd zijn. Een boek als dit is allereerst een geschenkboek, voor onder de kerstboom. Dat heeft enkel een profijtelijke afzetmarkt in het jaar dat het uitkomt; en dan hoogstens een paar weken lang.

Ter verantwoording van het getal 1342 werden twee feiten opgenomen waarin het een rol speelt:

The boiling point of lithium
in degrees Celsius is
1,342

The Lord of the Rings
ends in the year
1342

Wat alleen de indruk wekt dat het mogelijke getal er eerder was dan feiten, en daar nog wat aardigs bij moest worden gezocht. Geen van deze beide feiten lijken me namelijk ergens anders voor te gebruiken.

Niet dat de rest van de inhoud wel een enorm groot nut heeft. Alleen staan er tussen die honderden altijd een paar gegevens waarvan het aardig is om er kennis van te nemen.

Ice cream is
solid, liquid and gas
all at the same time.

Een beperking van uitgaven als deze blijft evenwel dat de lezer enkel de uitspraak krijgt. Niet de context. Zelfs al is de bron van het feit dan wel weer online na te kijken, op de QI website.

Verder zijn er altijd wel losse feiten die me teleurstellen, omdat verwijzen naar een onderliggend fenomeen dat veel wijder verbreid is:

When weather forecasting started,
the ship-salvaging industry
tried to get it banned.

Want dat een gevestigd belang probeert om een innovatie te verhinderen, is bijvoorbeeld een constante factor in onze samenleving. De geschiedenis van de technologie kan ook worden geschreven als een geschiedenis van overwonnen hindermachten.

Maar goed, ik lees deze uitgaven allereerst om geamuseerd te worden. En dat lukt ook altijd goed. Al te diepe nieuwe gedachten veroorzaken ze verder niet.

Ik vind het hoogstens vreemd dat volstrekt vergelijkbare informatie niet altijd bij elkaar is gezet:

Pizza Sales
shot up in Colorado
after the state legalized
marijuana.

Prijkt als feit op pagina 28. Terwijl pas op bladzijde 171 volgt:

Smoking marijuana
increases a person’s
appetite by 40%.

Blijft ook staan dat ik éen ding blijf houden tegen sommige opgenomen feiten. Als de makers weer eens een woord opnemen dat werkelijk niemand gebruikt, en dat enkel ooit bedacht is voor éen specifieke situatie. Dat trucje wordt oud.

De befborstel
is a moustache
grown by Dutchmen
to stimulate the clitoris.

1,342 QI Facts
To Leave You Flabbergasted
Compiled by John Lloyd, John Mitchinson, James Harkin & Anne Miller a.o.
356 pagina’s
faber & faber, 2016

1,423 Facts ~ John Lloyd, James Harkin & Anne Miller eds.

Wordt het team achter QI gemakzuchtiger? En is dat dan om de druk zo veel te moeten blijven produceren dat toch telkens weer verrast? Er is die TV-show, een wekelijkse podcast, er was een krantenrubriek, en elk jaar moeten er ook meerdere boeken worden uitgebracht.

Kan het ook zijn dat hun manier van werken inmiddels school heeft gemaakt, en tal van websites en andere media trivia zijn gaan brengen als een methode om zonder al te veel inspanning publiek te trekken. Aardige feitjes kunnen leuk wat clickbait opleveren. Waarmee de gewenning dus ineens aan mij ligt.

In de journalistiek bestond er alleen ooit het idee dat je een goed verhaal niet dood gaat checken. Controle levert altijd wel iets op dat afbreuk doet aan de kracht van een verrassende vertelling.

Maar als je strikt feiten zegt te brengen, is de implicatie daarbij dat werkelijk alle smeuïgheid al werd weggestript. Enkel de mededeling op zich zal het gaan doen. Alleen moet het gebrachte feit dan wel kloppen.

Ook in 2017 bracht de firma QI een feitenboek uit met een mengelmoes aan weetjes, het zesde alweer, en opnieuw heeft dat een titel die volstrekt inwisselbaar is met de vorige vijf. Doel zal ook alleen zijn dat zo’n boek snel even wat afzet krijgt, als kerstcadeau. Waar vanzelfsprekend niets mis mee hoeft te zijn.

John Lloyd, die deze hele industrie ooit in gang zette, heeft zelfs nogal de neiging badinerend te doen over de weetjes in zulke boeken. Kennis veroudert. Over tien, twintig jaar zijn misschien heel andere dingen waar.

Toch las ik ditmaal wel erg weinig feiten die me verrasten. 1,423 Facts bracht me relatief weinig vermaak, vergeleken met eerdere edities.

Opvallende constante in deze editie was hoogstens een vervelend uitstapje telkens naar het Schots. Want deze taal heeft leuke woordjes — en daarvan komt een heel tal voorbeelden voorbij. Alleen zullen er weinig talen zijn zonder woorden die voor iemand van buiten vreemd en intrigerend lijken. Is het vervolgens alleen altijd een vraag of zulke woorden wel in algemeen gebruik zijn.

Goed aan deze boeken blijft overigens wel dat het notenapparaat online staat. De lezer kan via de QI-website controleren op welke bron een feitje in het boek gebaseerd werd. Alleen bleek me daarop, tijdens de enkele maal dat ik eens iets controleerde, dat de makers van het boek soms wat makkelijk waren geweest:

Zo is het eerste feit op pagina 207 van het boek:

225 Canadian fisherman
die every year while
urinating over the
side of their boat.

En de bron online verwijst naar een website met veiligheidstips. Waarop inderdaad een verband lijkt te worden gelegd tussen dat pissen en het aantal verdronken Canadezen per jaar. En dan geloof ik dat aantal verdronkenen wel, alleen lijkt me heel sterk dat die allemaal aan het vissen waren, en daarbij precies datzelfde ongelukje hebben gekregen. Alleen al omdat geen ongevallenstatistiek dit soort informatie zo in detail zal vastleggen.

Ook kwam in deze editie de claim van de Nederlandse Spoorwegen (NS) langs dat alle treinen hier op groene stroom rijden, die geproduceerd wordt door windturbines.

Toen kranten dit gegeven uitzochten — zij wel — bleek dat NS een contract had afgesloten met een energieleverancier die in theorie op jaarbasis, met wat slim inkopen bij collega’s hier en daar, inderdaad zo veel groene stroom zou kunnen produceren. Over het geheel genomen. Waarbij produceren me toch iets anders lijkt dan leveren. En de belofte iets te kunnen produceren nog een graad abstracter is, want wie controleert of dit gebeurt? NS gebruikt 1% van alle elektriciteit in Nederland, dus zo’n leverancier zal ook werkelijk van alles beloven om zo’n contract binnen te krijgen.

Ik acht die claim van de groene stroom een boekhouderstruc, van wat plussen en minnen op een balans, waar marketingmensen vervolgens mooi weer mee zijn gaan spelen. Simpelweg omdat de stroom die windmolens produceren op dat moment niet opgeslagen kan worden. NS rijdt ook nog altijd op kolenstroom, of atoomstroom, of aardgas — het is maar net hoe de wind waait, en welke centrales er allemaal elektriciteit moeten gaan leveren om aan de schommelende vraag op het net te voldoen.

Dus in plaats van verstrooiing te krijgen, dwong 1,423 Facts me bovenal weer eens om na te denken over het verschil tussen schijn en wezen. Zonder dat dit nu de verdienste van de samenstellers was.

1,423 QI Facts; To Bowl You Over
compiled by John Lloyd, James Harkin & Anne Miller
384 pagina’s
faber & faber, 2017

2,024 Facts ~ John Lloyd, James Harkin & Ann Miller (eds)

Dit was het dus. Het zevende en verreweg dikste boek met zo’n raar nummer in de titel rondt de verzameling af. Opgeteld hebben de ‘QI Elves’ 10.000 feiten in boekvorm uitgebracht sinds 2012. Die hele reeks is nu ook in een luxe verzamelcassette te koop. Volgend jaar vinden ze ongetwijfeld weer een andere manier om opvallende informatie onder de aandacht te brengen.

Stond er ditmaal wel voor het eerst een luttel Fries feitje in:

The Frisian word
for water is
‘wetter’.

Een woordgrap voor degenen die het Engels beheersen die overigens in tweeën kwam. Want op pagina 429 van het boek staat eerst:

The Breton word
for water is
‘dour’.

De zwaarte van de gebrachte feiten varieert nogal, zoals te doen gebruikelijk, van triviale terminologie — te vaak wordt het bijzonder geacht dat er een woord bedacht is voor iets; terwijl niemand dat woord ooit gebruikt — tot serieuze wetenschappelijke strijdpunten. Zo was me bijvoorbeeld onbekend dat de aarde nog een continent kan hebben: Zealandia. Wat weinigen eerder ooit opviel, omdat dit ook vrijwel geheel onder water ligt. Van deze landmassa steken enkel Nieuw-Zeeland en een paar andere eilanden steken boven de waterspiegel uit. Dus, mag het wel een continent worden genoemd?

Verderop in deze bundel staat dan weer dat volgens de Australische grondwet Nieuw-Zeeland de zevende staat is van het land — terwijl het dus op een heel ander continent ligt. Enfin, het hoogste punt Nederland is ergens in de Caraïben. Politieke besluiten maken natuurlijk wel vaker iets vreemd.

Er zal me verder weinig bijblijven van dit boek, zo veel hebben de zes eerdere delen uit de reeks me al geleerd. Of hoogstens dan dat nu enkele van de wonderlijke daden van Donald Trump er in werden vastgelegd. Daden dan wel waar nog om te glimlachen viel. Lachen om niet te hoeven huilen over een Amerikaanse president waar werkelijk niets goed over te melden is.

When Spy magazine
sent cheques for 13 cents to
some of the richest people,
no one cashed them except a
Saudi arms dealer and
Donald Trump.

Donald Trump
asked the White House chef
to recreate items from the
McDonald’s menu for him.

Want dat Trump de eerste president is die geen huisdier heeft in het Witte Huis is nogal klein bier vergeleken met wat hem ook uniek maakt ten opzichte van directe voorgangers. Amusement kan opvallend laf zijn, of pak hem beet racistische autocraten normaliseren.

Feiten zijn niets zonder context, terwijl ze in deze boeken dat kader nooit krijgen.

Tijdens de QI-uitzendingen bij de BBC van het moment, elke maandagavond, komt er ongetwijfeld zo af en toe iets langs dat ik uit 2,024 Facts kon kennen. Waardoor ook duidelijk wordt dat die informatie werd gevonden tijdens de research voor dat TV-programma. Maar dat is dan ook het enige moment dat ik zo’n feit even kan koppelen aan een vindplaats; die dan ook nog niets de echte bron is. Toegegeven, van elk van deze bundels staan de voetnoten online, in dit geval op de webpagina’s achter qi.com/2024/. En daardoor wordt bijvoorbeeld duidelijk dat beide woordgrappen over water éen enkele lijst online als oorsprong hebben.

Kauwgum voor de geest biedt deze reeks boeken daarmee. Heel niet vervelend op het moment van lezen. Zelden iets dat het eigen denken verder helpt.

2,024 QI Facts; To Stop You in Your Tracks
Compiled by John Lloyd, James Harkin & Ann Miller
553 pagina’s
faber & faber, 2018