1,423 Facts ~ John Lloyd, James Harkin & Anne Miller eds.

► door: A.IJ. van den Berg

Wordt het team achter QI gemakzuchtiger? En is dat dan om de druk zo veel te moeten blijven produceren dat toch telkens weer verrast? Er is die TV-show, een wekelijkse podcast, er was een krantenrubriek, en elk jaar moeten er ook meerdere boeken worden uitgebracht.

Kan het ook zijn dat hun manier van werken inmiddels school heeft gemaakt, en tal van websites en andere media trivia zijn gaan brengen als een methode om zonder al te veel inspanning publiek te trekken. Aardige feitjes kunnen leuk wat clickbait opleveren. Waarmee de gewenning dus ineens aan mij ligt.

In de journalistiek bestond er alleen ooit het idee dat je een goed verhaal niet dood gaat checken. Controle levert altijd wel iets op dat afbreuk doet aan de kracht van een verrassende vertelling.

Maar als je strikt feiten zegt te brengen, is de implicatie daarbij dat werkelijk alle smeuïgheid al werd weggestript. Enkel de mededeling op zich zal het gaan doen. Alleen moet het gebrachte feit dan wel kloppen.

Ook in 2017 bracht de firma QI een feitenboek uit met een mengelmoes aan weetjes, het zesde alweer, en opnieuw heeft dat een titel die volstrekt inwisselbaar is met de vorige vijf. Doel zal ook alleen zijn dat zo’n boek snel even wat afzet krijgt, als kerstcadeau. Waar vanzelfsprekend niets mis mee hoeft te zijn.

John Lloyd, die deze hele industrie ooit in gang zette, heeft zelfs nogal de neiging badinerend te doen over de weetjes in zulke boeken. Kennis veroudert. Over tien, twintig jaar zijn misschien heel andere dingen waar.

Toch las ik ditmaal wel erg weinig feiten die me verrasten. 1,423 Facts bracht me relatief weinig vermaak, vergeleken met eerdere edities.

Opvallende constante in deze editie was hoogstens een vervelend uitstapje telkens naar het Schots. Want deze taal heeft leuke woordjes — en daarvan komt een heel tal voorbeelden voorbij. Alleen zullen er weinig talen zijn zonder woorden die voor iemand van buiten vreemd en intrigerend lijken. Is het vervolgens alleen altijd een vraag of zulke woorden wel in algemeen gebruik zijn.

Goed aan deze boeken blijft overigens wel dat het notenapparaat online staat. De lezer kan via de QI-website controleren op welke bron een feitje in het boek gebaseerd werd. Alleen bleek me daarop, tijdens de enkele maal dat ik eens iets controleerde, dat de makers van het boek soms wat makkelijk waren geweest:

Zo is het eerste feit op pagina 207 van het boek:

225 Canadian fisherman
die every year while
urinating over the
side of their boat.

En de bron online verwijst naar een website met veiligheidstips. Waarop inderdaad een verband lijkt te worden gelegd tussen dat pissen en het aantal verdronken Canadezen per jaar. En dan geloof ik dat aantal verdronkenen wel, alleen lijkt me heel sterk dat die allemaal aan het vissen waren, en daarbij precies datzelfde ongelukje hebben gekregen. Alleen al omdat geen ongevallenstatistiek dit soort informatie zo in detail zal vastleggen.

Ook kwam in deze editie de claim van de Nederlandse Spoorwegen (NS) langs dat alle treinen hier op groene stroom rijden, die geproduceerd wordt door windturbines.

Toen kranten dit gegeven uitzochten — zij wel — bleek dat NS een contract had afgesloten met een energieleverancier die in theorie op jaarbasis, met wat slim inkopen bij collega’s hier en daar, inderdaad zo veel groene stroom zou kunnen produceren. Over het geheel genomen. Waarbij produceren me toch iets anders lijkt dan leveren. En de belofte iets te kunnen produceren nog een graad abstracter is, want wie controleert of dit gebeurt? NS gebruikt 1% van alle elektriciteit in Nederland, dus zo’n leverancier zal ook werkelijk van alles beloven om zo’n contract binnen te krijgen.

Ik acht die claim van de groene stroom een boekhouderstruc, van wat plussen en minnen op een balans, waar marketingmensen vervolgens mooi weer mee zijn gaan spelen. Simpelweg omdat de stroom die windmolens produceren op dat moment niet opgeslagen kan worden. NS rijdt ook nog altijd op kolenstroom, of atoomstroom, of aardgas — het is maar net hoe de wind waait, en welke centrales er allemaal elektriciteit moeten gaan leveren om aan de schommelende vraag op het net te voldoen.

Dus in plaats van verstrooiing te krijgen, dwong 1,423 Facts me bovenal weer eens om na te denken over het verschil tussen schijn en wezen. Zonder dat dit nu de verdienste van de samenstellers was.