History of the World in Six Glasses ~ Tom Standage

Standage doet in dit boek precies weet hij in de titel belooft. De wereldgeschiedenis wordt verteld via zes dranken. Of eigenlijk zijn het er zeven. Water is vanzelfsprekend de belangrijkste drank van allemaal. Alleen duurde het erg lang tot de mensheid doorkreeg wat toch maakte dat water ziekteverwekkend kan worden. Of beter nog: dat het door water kwam dat ze ziek werden.

Tot dat moment dronk men liever iets anders. Thans is er niets beters te krijgen als kraanwater. Al betalen sommigen liever duizend keer meer voor kraanwater van elders, in een fles, omdat daar een merknaam op staat.

Ik vind boeken als deze, als de auteur ook maar een beetje schrijven kan, meesterlijk. Omdat ze altijd bewijzen dat er niet éen wereldgeschiedenis is. De historie van de mensheid kan op vele manieren verteld worden. Beschrijf gewoon éen ding dat mensen altijd gedaan hebben — eten, drinken, paren, poepen, wonen, samenleven, imponeren, communiceren — en als vanzelf wordt getoond dat wat in het verleden normaal was dit nu niet meer is.

Mijn enige bezwaar tegen dit boek van Standage is dat het veel te snel uit was. Er staat wat weinig tekst op de pagina’s.

Goed aan A History of the World in Six Glasses is alleen al dat Standage die dranken van vroeger ook heeft geproefd; of in elk geval beschrijft hoe ze volgens hedendaagse makers smaken.

Dus, terwijl ik bijvoorbeeld wel wist dat de Grieken en Romeinen hun wijnen sterk verdund dronken — het spul kwam ook nogal ingedikt op de markt — was bijvoorbeeld nieuw dat aanlengen met wat zeewater heel goed kan. Dit levert een aangename sherrysmaak op.

Maar de geschiedenis van de zes dranken begint met bier. Want, zodra de mens zich als landbouwer ging vestigen, duikt ook dat bier ineens op. Mede omdat waterbronnen vervuilen als mensen nabij te veel doen.

Vochtig graan wordt bovendien zoet — en dat is ook al zo makkelijk te vergeten. Pas in de middeleeuwen werd er in onze landstreken hop aan bier toegevoegd, als preservatief, waardoor wij bier met enige bitterheid associëren. Alle oerbieren zijn daarentegen aan de zoete kant.

Dus is de geschiedenis van de mensheid ook een historie van permanente dronkenschap, of in elk geval een lichte vergiftiging met alcohol. Standage beschrijft koffie ook als de eerste drank waarvan mensen het idee kregen helderder te worden.

Bier staat in dit boek voor de opkomst van de landbouw, de eerste permanente vestigingen, de uitvinding van bezit.

Wijn voor een nog weer verdere stap richting beschaving, door de kennis van de Grieken, en de imperiumdrang van de Romeinen.

Spiritualiën, zoals brandewijn en rum, staan voor de eerste fasen van de kolonialisering. Alleen al vanwege hun grote waarde als ruilmiddel. En ik wist ook wel dat de Engelsen scheurbuik uiteindelijk bestreden met limoenen, maar weer niet dat die vooral gebruikt werden om rum drinkbaar te maken, als groc.

Koffie wordt in verband gebracht met het koffiehuis, en de Verlichting. Wat ik wel vaker heb zien doen.

Thee schetst de geschiedenis van het Britse kolonialisme, en de reacties daarop.

Coca-Cola gaat vanzelfsprekend over de groeiende invloed van de VS, in de twintigste eeuw.

En zo samengevat, lijkt het een simpele gimmick, om een geschiedenisboek als dit te schrijven. Tegelijk gaat het niet om dit basisidee, maar om de uitwerking. De vele details daarin. En de nieuwe dwarsverbanden die ook dit boek weer aanbrachten in mijn kennis over het verleden.

Goed, dan is er natuurlijk melk ook nog, als drank, niet in dit boek behandeld, en de voordelen die de mensen hadden die melk ook als volwassenen konden verdragen, volgens huidige theorieën.

Tom Standage, A History of the World in Six Glasses
311 pagina’s
Atlantic Books 2007, oorspronkelijk 2005

Turk ~ Tom Standage

Jonger was de wereldkampioen schaken sinds vandaag nog niet eerder. En toch verbeeld ik me dat daar vijftien, twintig jaar geleden meer drukte om zou zijn gemaakt in de massamedia. Schaken lijkt wat uit de collectieve belangstelling te zijn verdwijnen. De topspelers zijn niet automatisch meer bekende wereldburgers.

Wellicht heeft het einde van de Koude Oorlog hier mee te maken, en daarmee het verdwijnen van onze fascinatie voor Russische supermannen. Misschien speelt er iets anders.

Tom Standage beschrijft in The Turk de geschiedenis van een schaakmachine uit 1769. Uitgevonden door de Hongaarse ambtenaar Wolfgang van Kempelen zou dit apparaat vervolgens 85 jaar de publieke aandacht blijven trekken.

Want ooit volstond het al om grote belangstelling te oogsten voor het schaken door dit spel door een automaat te laten spelen.

Hielp daarbij wel dat ‘de Turk’ zo sterk speelde dat enkel de meesters in het schaakspel van hem konden winnen.

Het aardigst is The Turk in het beschrijven van een mentaliteitsverandering die er vanaf het einde van de achttiende eeuw optrad. Toen Wolfgang van Kempelen het apparaat voor het eerst aan zijn keizerin Maria Theresia demonstreerde, was heel het idee nieuw dat automaten iets zouden kunnen dat tot dan enkel voor mensen leek weggelegd — waardoor vooral bewondering en verwondering overheerste. En als ineens alles mogelijk lijkt te worden gemaakt door slimme uitvinders dan ís ook heel veel mogelijk.

Tegen het einde van het nuttige bestaan van ‘de Turk’ had het grote publiek inmiddels veel meer ervaring met automaten gekregen — waarmee het aanmerkelijk sceptischer was geworden over de mogelijkheid dat een machine zou kunnen schaken.

Al was er altijd twijfel geweest aan de technologie achter de schaakmachine. Die moest wel gebruik maken van een truc. Dat kon niet anders.

Een groot deel van dit boek bestaat uit een verkenning van Tom Standage naar wat tijdgenoten allemaal voor theorieën hebben aangedragen om de werking van de automaat te verklaren.

Is er daarnaast het grote verhaal over de langjarige reputatie van het apparaat, mede omdat die tegen vele bekende wereldburgers zou hebben gespeeld. Benjamin Franklin en Napoleon zijn daarbij slechts twee van de meest opvallende namen.

Edgar Allen Poe heeft zich nog weer beziggehouden met de ontsluiering van het raadsel, als journalist.

En daarmee is The Turk als een cultuurgeschiedenis zeker ook geslaagd; het boek leest haast als een detectiveverhaal.

Tom Standage was mij dan weer wat te oppervlakkig over de technologie van het apparaat. Waarover hij meer had kunnen schrijven — zelfs al is de oorspronkelijke ‘Turk’ in de negentiende eeuw verbrand. Er werd relatief kort geleden nog een reconstructie gemaakt, waardoor bijvoorbeeld duidelijk had kunnen zijn welke moeilijkheden Wolfgang van Kempelen overwonnen moet hebben bij de bouw.

Maar ik ben nu eenmaal nog altijd een gesjeesd techneut.

Tom Standage, The Turk
The Life and Times of
the Famous Eighteenth Century
Chess-Playing Machine
272 pagina’s
Walker & Company, 2002

Writing on the Wall ~ Tom Standage

Eén van de grootste misverstanden over de digitale ontwikkelingen van het moment is dat deze álles zouden veranderen. Wat komen kan omdat nogal wat mensen zich bedreigd voelen door informatie- en communicatietechnologie (ICT). Een angst die doorgaans voortkomt door een gebrek aan exacte kennis, en een ontbrekend historisch besef.

Maar staat hun werk niet onder druk om op den duur overgenomen te worden door robots?

En hoe kan de democratie in hemelsnaam blijven werken, als we nergens nog een gemeenschappelijke beleving bij lijken te hebben?

Bij alles dat nieuw lijkt, loont het doorgaans om beter te kijken wat er werkelijk anders is aan wat als nieuws gepresenteerd wordt. Zoals Tom Standage doet, in zijn boek Writing on the Wall.

Belangrijkste these in deze populairwetenschappelijke geschiedenis van de communicatie is dat niet de sociale media van het moment anders zijn. Nee, de massamedia, die inmiddels lang zo’n groot publiek niet meer bereiken als enkele decennia terug, waren even een merkwaardige uitzondering in de informatievoorziening. Want media zijn altijd allereerst sociale media geweest. Kennis en informatie werd altijd allereerst onderling uitgewisseld. Wat ooit simpelweg kwam omdat er geen industriële methoden waren om teksten te drukken en te verspreiden.

Writing on the Wall is grotendeels gewoon een westers georiënteerd boek over mediageschiedenis, zoals ik er wel meer in de kast heb staan. Ook Standage begint bij de Romeinen, en hun muurkranten. Ook hij signaleert dat het schrift in Europa vervolgens enkel in tel bleef in de kloosters en kerken. En ook hij komt er niet onderuit om Gutenberg te noemen, de koffiehuizen later, en de uitvinding van de rotatiedrukpers op stoomkracht, of de telegraaf.

Deze uitgave is daarom om twee redenen interessant — waarvan ik de belangrijkste al noemde. Standage keert de geschiedenis voor deze gelegenheid om, en laat de massamedia niet het vanzelfsprekende einde zijn van alle ontwikkelingen; nee, die zijn enkel even een aberratie geweest van op zijn hoogst enkele eeuwen.

En dit boek dwong me om na te denken over wat dit boeklog precies is. Want Standage trekt in zijn werk steeds de wat makkelijke vergelijking tussen webloggers nu en de pamflettisten van vroeger. Al wijst hij er ook op dat lieden die weleens nadachten er al millennia de gewoonte op na houden om aantekening te maken van andermans wijze woorden, of opmerkelijke gezegden.

Ik meen dan toch dat het toeval is dat boeklog de vorm heeft die het nu kent. Want de database bestaat al langer dan het wereldwijde web. Ik had ook best tekstjes als deze in een database thuis kunnen droppen, om dan precies dat beetje extra te krijgen dat boeklog nu biedt. Alle logjes over éen auteur onder elkaar. Dossiers uitgesplitst op onderwerp. Overzichten van alle opgenomen auteurs, of alle besproken titels.

Alleen had ik zo’n database op een eigen computer ergens, los van internet, helemaal zelf moeten ontwikkelen. Terwijl ik voor boeklog telkens gretig heb kunnen profiteren van andermans code en vondsten daarbij.

Ofwel, sociale media kunnen tegenwoordig ook gebaseerd zijn op in gemeenschap ontwikkelde technieken; zonder dat daarbij een winstoogmerk speelde — en dat aspect heeft Tom Standage in zijn boek toch opvallend gemist. Bij hem gaat het toch weer vooral over de zo zichtbare grote bedrijven online.

Tom Standage, Writing on the Wall
Social Media — The First 2,000 Years
279 pagina’s
Bloomsbury, 2013