Moederlandse geschiedenis ~ Henk van Os

Het Boekenweekessay ditmaal is éen van de aardigste van de laatste jaren. Al kan het gezien worden als propaganda voor een wat primitief nationalisme, doordat er ook een pleidooi in zit voor het belang van geschiedenisles op school. Maar eigenlijk heb ik maar twee kritische opmerkingen: had het ding een euro duurder gemaakt zodat de illustraties tenminste in kleur hadden kunnen worden afgebeeld. De plaatjes zijn nu wel erg grijs. En ook miste ik een afbeelding van de sjofele bureaustoel van Drees, terwijl die in de tekst toch vrij prominent langskomt als beeld van een tijdperk.

Henk van Os legt in dit boek het effect van de ‘historische sensatie’ uit. Deze frase werd ooit gemunt door de historicus Huizinga en staat voor het plotselinge besef dat iemand kan overvallen even contact te hebben met het verleden. Die sensatie is strikt persoonlijk. Ook is de trigger voor dit effect voor iedereen anders.

Of niet?

Van Os bepleit onder meer het idee om museumtentoonstellingen ook in te richten met voorwerpen uit de tijd waarin de kunst gemaakt werkt. Van te voren is niet te zeggen wat bij iemand een historische sensatie te weeg kan brengen, maar er kan natuurlijk wel iets aan de voorwaarden worden gedaan.

De afgebeelde tong van Jan de Wit die bij het volksgericht werd afgesneden riep bij mij alleen iets anders op dan sensatie.

Enfin.

Henk van Os beschrijft in het essay wat bij hem een aantal keren het idee gaf het verleden te kunnen aanraken. Willemstad als goed bewaard vestingstadje zien opdoemen tijdens een grijsgeregende wandeltocht, of het oude Hanzestadje Hasselt benaderen per boot.

Zelf ken ik die historische sensatie ook, zonder daar verder nu veel conclusies aan te verbinden. Bij mijn onderzoekswerk in archieven trof ik regelmatig brieven en andere geschreven stukken aan die, sinds de natte inkt gedroogd werd met zand, nooit meer iemand onder ogen waren gekomen. Dat was speciaal. Maar meer indruk maakte op mij hoe zeer de dood voorheen een heel normaal verschijnsel was, bijvoorbeeld in de negentiende eeuw. Wat me opviel toen ik correspondenties doornam, en om de zoveel tijd zulke brieven weer van een rouwrand voorzien waren, vaak omdat er een kindje overleed.

Nee, historische sensatie of niet, het verleden is een vreemd land, waar ze dingen anders doen. Zoals de schrijver L.P. Hartley zei.

Henk van Os, Moederlandse geschiedenis
64 pagina’s
Stichting CPNB 2005

[x]opgenomen in het dossier: boekenweek