Radicale middelmatigheid ~ Henk Oosterling

Filosofie gaat nooit over de werkelijkheid, filosofie gaat alleen over de ideeën die er over de werkelijkheid bestaan. Dit onderscheid moet ik nu maar eens zo verwoorden. Ideeën over de werkelijkheid kunnen namelijk veranderen zonder dat er in de werkelijkheid iets vergelijkbaars plaatsvindt. Maar zo’n wisseling in besef gaat meestal langzaam. Daartoe moeten soms eerst hele generaties dood gaan.

De werkelijkheid kan ook heel goed veranderen zonder dat onze ideeën daarover nu zo anders worden. Die stilstand in het denken is de laatste twintig jaar zichtbaar, maar die geldt eigenlijk al voor de hele twintigste eeuw.

Er is een crisis in de filosofie, alleen al omdat de discipline te zeer een vak is geworden voor beroepskrachten die buitenstaanders liever weren.

Maar ziet, zo af en toe verschijnt er een boek dat belooft nu eens iets aan de door mij geconstateerde gebreken te doen. Oosterling kondigt aan te beschrijven wat er allemaal verandert, en deze ontwikkelingen daarbij ook nog eens te duiden.

Daar slaagt hij alleen niet in. Daarvoor is zijn betoog te warrig, en citeert hij vooral te kritiekloos te veel te verschillende denkers om mijn vertrouwen te houden.

Bovenal erger ik me aan filosofen die woorden misbruiken, door deze een lading te geven die alleen maar bestaat in de taal waarin zij toevallig schrijven. Bekijk bijvoorbeeld eens hoe Oosterling interessant doet met het woord ‘middelmaat’, en vraag u af hoe u onderstaande passage in het Engels of Frans zoudt vertalen.

De kernnotie ‘middelmaat’ is verre van eenduidig. Het middel kan zowel subject als object van de maat zijn: het kan de maat aangeven of zelf afgemeten worden. De maat op zijn beurt is evenmin eenduidig hij manifesteert zich nu eens als beweging, dan weer als afmeting. Hoeveel een middel – prozac, cocaïne, auto, gsm – gebruikt wordt, is doorgaan geen weloverwogen keuze van individuen, maar een situationeel ingegeven routine. Dit betekent dat het middel in passieve zin object van een specifieke afmeting kan zijn en tegelijkertijd in actieve zin de maat aangeeft. Over deze dubbele betekenis handelt dit essay.