Ontheemd ~ Edward W. Said

Deze autobiografie werd in de VS bekroond, met de New Yorker Prize for non-fiction. Wat alleen maar mijn idee versterkt dat schrijvers gauw eens een prijs winnen om andere redenen dan de kwaliteit van hun boek. Eerdere publicaties van Said werden niet zo uitgebreid gelauwerd. En hij schreef dit boek terwijl hij al aan een ernstige vorm van kanker leed.

Maar, hoe sympathiek Edward Said [1935 – 2003] me soms ook was in deze memoires aan zijn jeugd, Ontheemd is als boek niet een geweldig boek.

Misschien komt dit omdat de auteur er nogal wat mee wilde. Niet alleen zal Said het besef hebben gehad met een zwanenzang bezig te zijn; en dus nog eens moest uitpakken. Hij heeft zijn jeugdherinneringen ook gebruikt om dat ene belangrijke thema uit zijn werk nog eens toe te lichten — het gegeven dat ‘het Oosten’ in ‘het Westerse gedachtengoed’ kleinerend beschreven wordt.

Tegelijk wordt wel weer de evenementiële geschiedenis van de jaren veertig en vijftig bij de lezer bekend geacht.

Mijn probleem was vooral dat ik niet onder de indruk was van hoe het boek is opgebouwd. Omdat Said wel erg lang in de trivia van zijn kindertijd en jeugd bleef hangen; terwijl hij toen nog amper een mens was; net als wij allen.

Dit boek won mijn belangstelling meteen, door de toon en de stijl. Alleen kakte de tekst na een sterke opening vervolgens behoorlijk in, omdat Said te veel ruimte nam om de ingewikkelde verhouding tot zijn vader uit te leggen. Dat was een selfmade zakenman, die Amerikaan was geworden na een illegale immigratie, en die van winnen hield. En dus graag spelletjes speelde. Zoon Edward zei deze overdreven prestatiedrang allemaal niets. Had de vader ook nog eeuwig kritiek op de lichaamshouding van zijn kind.

Pas op bladzijde 360 bekent Said psychotherapie nodig te hebben gehad om zijn vader, en de manier waarop die zich tot zijn zoon verhield, te begrijpen. Dit boek leest helaas te veel als een reprise van dat behandeltraject.

Het verhaal kreeg pas weer wat vaart, en daarmee lucht, als Said beschrijft hoe het was om vanuit Caïro als 16-jarige naar de VS te vertrekken, voor het vervolg van zijn scholing. Dat is op pagina 296. Dus laat.

Kort gezegd las Ontheemd als een onvoldragen en veel te haastig uitgegeven boek. Wat door de gezondheid van de schrijver te begrijpen is. Maar toch.

Edward W. Said, Ontheemd
Een jeugd in het Midden-Oosten
412 pagina’s
De Arbeiderspers, 2009
vertaling door Maarten van der Werf van Out of Place, 1999
Privé-domein nr. 270

[x]opgenomen in het dossier: privé-domein