Footnote ~ Anthony Grafton

► door: A.IJ. van den Berg

Deze geschiedenis van de voetnoot pakte iets anders uit dan ik verwachtte. Waar ik op anekdotes hoopte, was er wel humor; maar kwam die vooral voort uit de manier van schrijven; als de auteur iets tongue-in-cheek formuleerde.

Het enige aardige verhaal dat makkelijk door te vertellen is, stond dan weer verstopt in een voetnoot; zoals te verwachten was. En dat beschrijft hoe de zanger Harry Belafonte opeens het nut van verwijzingen begon te begrijpen, en naarstig de namen noteerde van schrijvers die hij moest lezen, om meer te kunnen weten. Eenmaal in de grote bibliotheek van Chicago aangekomen, was Belafonte vooral donders benieuwd naar het werk van de zo vaak geciteerde auteur Ibid. 1

Groot was zijn teleurstelling dat deze eminente geleerde niet bleek te bestaan. 2

Anthony Grafton bekijkt de geschiedenis van de voetnoot vrijwel omgekeerd chronologisch. Ook hij kan niet om Leopold von Ranke heen, die midden negentiende eeuw zowat de huidige manier van geschiedschrijving bedacht, onder meer door zijn methode van bronnenkritiek.

Alleen waren er al zo veel historici en andere schrijvers voor hem geweest, die ook aan bronnenstudie deden, en daar commentaar bij hadden. En bovendien in hun boeken de voetnoot geregeld inzetten om een commentaar te geven op de hoofdtekst.

Dat is vooral aardig als Grafton schrijvers behandelt die ik vrijwel zeker nooit zal lezen, zoals Edward Gibbon, en diens geschiedenis van hoe het Romeinse rijk opkwam en viel.

Dus bleek dit boek veeleer historiografie te bevatten dan als historie. En is me iets duidelijk geworden van hoe moeizaam er in de zeventiende en achttiende eeuw iets tot stand kwam, waar ik nu vrijwel dagelijks zonder nadenken gebruik van maak: een manier van documenteren; een methode om nuchter naar de bewijskracht van bronnen te kijken. 3