Gebruik & misbruik van de geschiedenis ~ Antoon De Baets

► door: A.IJ. van den Berg

Hoeveel journalisten er elk jaar sterven tijdens hun werk levert altijd wel een nieuwsbericht op. Net als dat de gevangenschap van journalisten of kritische webloggers gauw eens aandacht krijgt.

Maar, er worden in de wereld meer mensen vervolgd om het beroep dat zij uitoefenen, en de objectiviteit die zij daarbij nastreven. Historici vormen zo’n kwetsbare beroepsgroep, als ze weigeren mee te gaan in de leugens over het verleden. Om nog maar te zwijgen over archeologen die tijdens hun werk onverwacht op recente massagraven kunnen stuiten.

Mede daarom heeft geschiedkundige Antoon De Baets het Network of Concerned Historians opgericht, dat vakbroeders wil steunen.

In het boek Gebruik & misbruik van de geschiedenis probeert hij bovendien tot een theorie te komen over welke plichten historici hebben ten opzichte van het verleden.

Deels gebeurt dit door met voorbeelden te tonen welke voorbeelden er zijn van kwalijke geschiedschrijving.

Verder heeft De Baets een grote voorkeur voor tabellen en opsommingen. Al was mijn grootste probleem met het boek eerder dat het geschreven is in een soms tergend academees.

Nieuw voor mij was, maar logisch is, dat er sinds de jaren 1990 hernieuwde belangstelling ontstond voor de ethiek van wat historici doen. De Koude oorlog liep af. Hele landen ontwaakten uit een dictatuur en ontdekten dat hen al die tijd door de machthebbers leugens waren verteld. Historici hadden daar meegeholpen om die leugens vorm te geven.

Tegelijk zijn er sindsdien allerlei nieuwe landen ontstaan die ongetwijfeld willen aantonen dat hun onafhankelijkheid door de geschiedenis gerechtvaardigd wordt.

Nuttigst aan het boek vond ik evenwel een bijlage waarin per land staat aangegeven waarom historici er voor het gerecht gedaagd zijn. Zelfs al lijken de problemen die De Baets aanstipt voor Nederland dan nogal mee te vallen.

Vooral de Indische geschiedenis is hier door enkelen die daar waren anders beleefd dan historici er over schreven. Maar dit schijnt me mede door het taboe te komen dat er nog altijd in Nederland is, over de ‘politionele acties’ bijvoorbeeld. Onder historici lijken me daar betrekkelijk weinig meningsverschillen over te bestaan. Alleen was het publiek nog lang niet toe aan hun conclusies dat er na 1945 nog een laatste koloniale oorlog door Nederland is uitgevochten.

Onlangs werd Het Nederlands/Indonesisch conflict herdrukt – ditmaal onder de oorspronkelijke titel Ontsporing van geweld. De eerste versie van dat boek kwam al uit rond 1970. Mede door de grote belangstelling voor mijn boeklogje over de materie leek het wel of het onderwerp nu pas bespreekbaar wordt.

Maar ik dacht niet dat De Baets iets schreef over de plicht die intellectuelen, waaronder historici, mogelijk hebben om zich in de publieksmedia te weren om misverstanden en waanideeën over het verleden recht te zetten.

Ze zouden er een extra dagtaak aan hebben ook.

[ zie ook Bad History, het boeklogje van gisteren over dit onderwerp [