Echte economie ~ Arnold Heertje

► door: A.IJ. van den Berg

Het is ook mogelijk om blij te zijn met de huidige economische crisis. Omdat de depressie bijvoorbeeld het ongelijk bewijst van nogal wat blind nagejaagde ideeën.

Hoogleraar Arnold Heertje pleitte al in de jaren zeventig publiek voor een bredere interpretatie van het idee welvaart. Hem stoorde het dat economie alleen nog over geld leek te gaan, en andere kwaliteiten er steeds minder toe deden.

Sindsdien kregen de economen die hij zo fel bekritiseerde almaar meer te betekenen. Tot dat de recente moeilijkheden van het casinokapitalisme bewezen welke rampen er ontstaan als mensen slechts in termen van geld en eeuwige groei willen denken.

Dus is er nu pas weer ruimte voor Heertje’s ideeën — waaraan vooral opvalt dat die nogal vanzelf spreken. Heertje is een kampioen open deuren intrappen; zoals hij zelf trouwens als eerste heeft toegegeven.

Mensen, de overheid heeft niet per se het beste met u voor; eigenbelang weegt ook daar zwaar.

Echte economie beleefde vele drukken sinds 1977, waaraan mij opviel dat de inhoud in de loop der tijd veranderde. Toentertijd was het boek als een leerboek zonder formules en grafieken; een inleiding over economie die iedereen kan begrijpen — en zelfs zou horen te begrijpen.

Ook bevatte het boek indertijd een uitgebreide mystificatie van Heertje. Deze had onder de naam Henk Bontebal overal radicaal linkse opiniestukken gepubliceerd over economie, die doordrenkt leken te zijn van inzichten in Marx. In werkelijkheid stond er onzin.

Op basis van deze stukken solliciteerde Bontebal bij de Akademie De Horst in Driebergen, op een docentenpositie die kennis van het dogmatisch-marxisme vereiste. Hij werd er ongezien per kerende post aangenomen, op de kracht van die elders gepubliceerde teksten.

Deze Bontebal toonde daarmee simpel aan dat hoe velen er kritiekloos meelopen als een ander imponeergebasel inzet; hoeveel mensen denken dat het aan hen ligt als ze iets niet begrijpen; of hoe weinigen dan ‘bullshit’ durven te roepen als iemand kolder verkoopt.

En de boekversie met deze mystificatie kende ik dus. Waardoor het me verbaasde dat Echte economie nog altijd herdrukt wordt — als er iets tijdgebonden was, dan wel Marx-als-modeverschijnsel. Maar inmiddels is het boek dus omgewerkt. In de huidige versies begint het ineens met een beknopte levensgeschiedenis van Arnold Heertje; over wat en wie hem vormden, in plaats van direct met een inleiding in de economie.

Maar de kern van het boek bleef een verhandeling over schaarste en welvaart, die op punten zo basaal is dat het me verbaast dat niet iedereen deze kennis al bezit.

Terwijl me toch ook duidelijk zou horen te zijn dat ook begrip over economie een schaars goed is — waarbij niet meehelpt dat de meeste economen tegenwoordig allemaal superspecialisten zijn geworden, die daardoor het algemene verhaal niet meer kunnen vertellen.

Politici genoeg die al niet snappen dat economie geen zero-sum game is; dat welvaartgroei bij de éen niet automatisch ten koste gaat van het geluk bij de ander. Nee sterker nog, dat iedereen het beter kan krijgen dan hij of zij het had. Mits daarbij dan ook een beetje op de leefomstandigheden wordt gelet, en het milieu, en er dus op dat brede welvaartsbegrip wordt ingezet.