En Ik zag dat het goed was ~ Peter Bügel

Het stond bij mij in de kast, maar zei me geheel niets. Dat komt vaker voor, bij boeken. Ik zou er zo een nieuwe rubriek van kunnen maken op boeklog. Met deze week aandacht voor En Ik zag dat het goed was.

De auteur is me dan wel weer bekend. Peter Bügel was columnist voor Het Parool, en had het daarbij vooral over alle sprookjes die er over gezond leven verteld worden. Toen Het Parool zijn wetenschapsbijlage nihileerde, schreef hij volgens mij nog even voor De Volkskrant.

Dit boek is duidelijk ooit aangeschaft omdat de kwaliteit van Bügels’ columns me zo beviel. Misschien heb ik het daarom zelfs wel blind gekocht. Daarna even ingekeken, en toen maar vlot weggezet.

En Ik zag dat het goed was kan een parabel zijn, over het geloof. Het is het verhaal van een schepper, die een wereld maakt die verdacht veel op de aarde lijkt. Met bewoners die verdacht veel op aardbewoners lijken. Alleen heten ze in dit boek ‘ridiculen’, en komen ze verder niet in het betoog voor. Behalve dan dat gemeld wordt dat zij hun schepper goed achten, en vereren.

Bügel heeft een klassiek concept uit de science fiction genomen, door de schepping van die wereld een ongeluk te laten zijn. In dit geval vond de uitvoering plaats door een onbevoegde technicus, met een persoonlijkheidsstoornis. Een groot deel van dit boek bestaat ook uit het onderzoek naar wat er mis ging bij de toepassing van de scheppingsprotocollen, plus een karakterschets van de verdachte.

Punt is alleen dat vanaf de eerste pagina al duidelijk is dat de schepping van die wereld nooit had mogen plaatsvinden. Alles wat daarna kwam was een invuloefening, van een enorme voorspelbaarheid.

Nu goed, er is nog een twist aan het eind. Maar zelfs die verloopt bijna volgens het vertelcliché: en toen was het allemaal een droom.

Peter Bügel, En Ik zag dat het goed was
94 pagina’s
Uitgeverij Contact, 1997

Iedereen heeft gelijk ~ Peter Bügel

Eigenaardig, dat Bügel’s bundels inmiddels alleen nog antiquarisch te krijgen zijn. Dat hij niet in druk is gebleven. Aan het prijspeil te oordelen lijkt er zelfs geen enkele vraag naar zijn werk te zijn.

De columns in Iedereen heeft gelijk bieden niet alleen een beknopte cursus aan in helder denken, zo zijn ook onderkoeld humoristisch, en in veel ervan staat een perfecte oneliner. Beter kan ik mijn lectuur nauwelijks wensen.

Domheid komt in alle lagen van de bevolking voor, maar is het ergst bij intellectuelen en machthebbers. Volgens Cipolla moet domheid zelfs als een beroepsziekte van intellectuelen worden gezien, zoals stoflongen bij mijnwerkers. [9]

Door de evolutie zijn goede mannen en nette vrouwen uitgestorven [54]

[…] het resultaat van de huidige gezondheidszorg is dat er steeds meer zieke mensen bijkomen. Vroeger was iedereen gezond of dood, tegenwoordig heeft een groot gedeelte van de bevolking medische zorg nodig. De grootste boosdoener is preventie. [81]

Ook in de sport is de wetenschap alleen welkom wanneer zij geen twijfel zaait over de heersende moraal [95]

Een winstgevend geneesmiddel moet aan één belangrijke voorwaarde voldoen: het mag niet genezen. [96]

De grootste kans om vermoord te worden in deze westerse wereld loop je niet door inbrekers of dronken automobilisten, maar door de dokters die verworden zijn tot de dealers van de farmaceuten. [138]

Juist op dit moment, nu de kolder over wat gezond leven is weliger tiert dan ooit, wordt Bügel’s sarcasme node gemist. Had hij van mij ook alle gelul over ‘groen leven’ belachelijk mogen maken. In éen moeite door.

De basis achter wat in zijn columns staat, is natuurlijk al veel eerder verwoord door Ivan Illich, of in Nederland door Hans Achterhuis. Overaanbod aan zorg, creëert vraag naar zorg. Dit proces wordt versterkt door alvast elk maar tot patiënt te maken. Iedereen daarbij angst aanjagen helpt flink mee — zelfs als is die vrees op niets, of hoogstens zeer dubieuze claims gebaseerd.

Mensen die twijfelen of ze wel gezond leven, zijn per definitie al niet meer gezond. En er komen nogal wat zorgwekkende boodschappen op iedereen af. Weet u het gehalte aan uw LDL-cholesterol? HDL-cholesterol? Kunt u éen reden geven waarom deze kennis belangrijk zou zijn?

Belangrijkste column uit deze bundel is ‘Atlas’, waarin uitgelegd wordt waarom sommige statistieken over gezondheidsrisico’s niet deugen. Dit komt bijvoorbeeld omdat er per land verschillen zijn, in hoe artsen de overlijdenscertificaten tekenen. Bij ‘doodsoorzaak’ zullen zij bovendien vaak maar wat invullen. Mensen sterven namelijk nooit aan ouderdom op de certificaten, daar moet een reden voor worden aangegeven. En die reden hangt meer af van de traditie dan iets anders.

De fabel dat de mensen rond de Middellandse Zee zo veel gezonder leven? Ze worden gemiddeld niet ouder als Nederlanders.

En dus komt veel van de kennis over wat gezond zou zijn voort uit het selectief omgaan met gegevens, zo niet een totaal onbenul van statistiek. Ook die conclusie is niet nieuw, hier op boeklog. Maar Peter Bügel komt met Hans van Maanen de eer toe mij eeuwig wantrouwig te hebben gemaakt tegenover vrijwel welke gezondheidsclaim ook.

Te veel bedrijfstakken hebben er inmiddels belang bij om mij kwalen aan te praten. Om van politici nog maar te zwijgen. Lijkt het net of ze iets doen. Want hebben ze niet het beste met u voor?

Peter Bügel, Iedereen heeft gelijk
144 pagina’s
Uitgeverij Contact, 1998

Niemand kan denken ~ Peter Bügel

Ooit had Het Parool prachtige wetenschapsbijlagen. Hans van Maanen was er nog redacteur, Peter Bügel columnist. En het ging vrijwel iedere week prettig hard tegen het al te gemakzuchtige denken over wetenschap en de slechte journalistiek die daarvan het gevolg is.

Maar, Het Parool besloot anders te gaan werken. De brede aandacht voor wetenschap verdween, en mede daardoor gaf ik niet heel lang daarna mijn abonnement op.

Dit boekje is een memento aan die gouden tijd, toen het nog uitkijken was naar de krant van zaterdag met Bügel’s bijdrage daarin.

Het uitgangspunt van deze verzameling columns luidt dat de wetenschap knarsend tot stilstand gekomen is, omdat nieuwe doorbraken al decennia uitblijven. In plaats daarvan is er enkel geknutsel bijgekomen, gefrut met technologie.

Nu, veel meer dan deze stelling poneren doet Bügel niet. In zijn columns gaat hij vooral in op het vakgebied waar hij wel een grondig verstand van heeft, en dat is de zorg. In 1995 was hij wetenschappelijk docent bij de huisartsenopleiding in Groningen.

Interessanter is daarom Bügels stelling dat voor veel wetenschappers een voorname activiteit hebben gekregen in het ons aanpraten van angst en schuldbesef. Want, onze voorspoed is zondig. Ascese moet, zonder dat daar bewijzen voor zijn. En dan ook, wanneer hij de onzin aantoont van nogal wat schijnbaar breed aanvaarde ideeën, schrijft Bügel iets dat noodzakelijk is om te lezen. En te herlezen ook.

Peter Bügel, Niemand kan denken
Domheden en denkfouten in de wetenschap
144 pagina’s
Uitgeverij Contact 1995