Verwarde natie ~ H.J. Schoo

► door: A.IJ. van den Berg

Hendrik Jan Schoo [1945 – 2007] heeft in bepaalde kringen ineens de reputatie van ziener. Zijn naam komt op het moment nogal eens terug in krantenstukken van opiniërende, of moralistische aard. Een simpele verklaring daarvoor kan zijn dat er net nog postuum een boek van hem verschenen is. Republiek van vrije burgers. Een wat ingewikkelder mogelijkheid is dat Schoo zichzelf tot onverdachte bron heeft gemaakt. Links en rechts — of wat daar in Nederland voor door gaat — kan hem gerust citeren. Want, ondanks dat Schoo in de jaren negentig hoofdredacteur was van het zo rechts geachte weekblad Elsevier, werd hij later adjunct bij de zo schijnbaar linkse Volkskrant.

Volgens een column in deze bundel, verwachte Schoo overigens meer heil in de Sociaal-Democratie dan van het Neo-Liberalisme. Waarmee trouwens niet gezegd was dat hij zich nu zo gelukkig voelde met de werken van de PvdA.

Dit boek is kritisch over de Nederlandse bestuurlijke elite. Trouwens ook over de paladijnen daarvan, zoals al de journalisten die claimen de vaderlandse politiek kritisch te volgen, maar dit niet blijken te doen.

Zo viel het Schoo in de jaren negentig op dat er onderwerpen zijn waar stelselmatig niet over gesproken werd, of geschreven. Op zijn manier probeerde hij daar verandering in aan te brengen. In De verwarde natie zijn vooral columns opgenomen die in Elsevier verschenen, tijdens de periode 1994 – 2000. Daarnaast komt er een enkele spreekbeurt voorbij, en voorzag Schoo het boek van een ruime inleiding.

Nu zijn inleidingen altijd nuttig, soms zelfs het enige nuttige onderdeel van een boek. De auteur gebruikt zo’n stuk, dat meestal op het allerlaatst gereedkwam, namelijk om uit te leggen waar het boek over zou moeten gaan.

En volgens Schoo kende Nederland in de jaren tachtig en negentig éen groot probleem, dat te zeer genegeerd werd. Het probleem dat een toch al dichtbevolkt natie in omvang bleef groeien, anders dan de omringende landen, en dat daar een complex aan oorzaken voor was. Een van de problemen daarbij was dat de asielwetgeving niet deugde.

Maar dat is lang de enige moeilijkheid niet:

De multiculturele samenleving betekent nieuwe marktkansen voor een overbodig wordende statelijke elite. Volkshuisvesters, sociale diensten, beleidsmedewerkers, het onderwijs, consultants, arbeidsbemiddelaars, gezondheidszorgers, lokale bestuurders — alleen doen momenteel aan behoud van marktaandeel en richten zich op de nieuwe groep.
[1995]

Op het moment zou aan de opinies die Schoo toentertijd verwoordde hoogstens opvallen hoe beschaafd en afstandelijk hij die formuleerde. Nu de Tweede Kamer meer populisten dan ooit bevat, lijkt schuimbekkende hysterie de toon van het debat te moeten zijn.

Ook dat is een reden om Schoo te blijven citeren.

Ik las overigens weinig dat nieuw voor me was, om eerlijk te zijn. En nee, dat is niet met terugwerkende kracht toevallig zo.