Upside of Irrationality ~ Dan Ariely

► door: A.IJ. van den Berg

Een boek met popsci als dit kampt met een probleem. In The Upside of Irrationality schrijft de sociale wetenschapper Dan Ariely over enige merkwaardige verschijnselen die door onderzoek zijn aangetoond.

Zo blijken mensen, net als ratten, verlamd te raken, uit angst verkeerd te doen, als ze bovenmatig beloond worden voor een goede beslissing. Minieme beloningen, en gemiddelde bonussen, hebben juist nog wel een positief effect.

Ariely’s kennis wordt door de bankwereld genegeerd.

Verder is daar het fraaie IKEA-effect, wat verklaart dat wij mensen ietwat overdreven tevreden zijn met iets dat wijzelf gedaan hebben. Of dat nu een kast in elkaar schroeven is, of wat groente toevoegen aan de pakjessoep. Zoiets wordt dan mooier of lekkerder dan het voor anderen is.

Ik weet alleen niet of het IKEA-effect zich uitstrekt tot het zelf maken van kinderen — dat zou veel verklaren.

Zulke effecten zijn vervolgens in een paar regels uit te leggen. Verklaren hoe getest werd dat het hier om een universele menselijke eigenschap gaat, hoeft ook niet heel veel ruimte in te nemen.

Een boek als dit had ook twintig pagina’s kunnen tellen. Richard Wiseman had er in de opzet van 59 Seconds misschien nog minder bladzijden voor nodig gehad. Maar twintig pagina’s tekst is geen boek.

Dus komt er steeds een ellenlange inleiding, met uitleg hoe testen verliepen, voor een paar brokjes kennis langskomen.

Dus biedt Dan Ariely ook opvallend veel aan autobiografie. Zijn lichaam verbrandde ooit voor een groot deel, door een ongeluk. En nog altijd geeft hem dat pijn, zodat hij bijvoorbeeld misschien net een bladzijde per dag typen kan. Zijn rechterhand belemmert hem om meer te doen.

Tegelijk biedt dat de auteur illustraties om over het enorme menselijke aanpassingsvermogen te praten. En hoe onlogisch dat eigenlijk is. Hoe veel ellende had Ariely zich niet kunnen besparen door die rechterhand wel meteen te laten amputeren?

En dan zit de waarde van dit boek misschien wel in de boodschap. Waarom is iets zoals het is? Dan Ariely roept de lezer op om na te durven gaan waarom deze zich gedraagt zoals hij of zij zich gedraagt, en daar ook eens vragen bij te stellen. Veel in dat gedrag zal irrationeel zijn. En het is goed om dat te beseffen.