Closing Time ~ Joseph Heller
Wie de roman Catch-22 beoordeelt, moet daarbij over meer oordelen dan de tekst alleen. Dat boek heeft inmiddels een enorme reputatie. Het is er al vijftig jaar. Tien miljoen exemplaren werden in het Engels verkocht.
Dus om te zien of mijn bevindingen over Catch-22 gekleurd waren, bekeek ik ook de roman die in 1994 gepresenteerd werd als het vervolg. Closing Time. Om vervolgens een warrig en langdradig boek te lezen, vol met vervelend postmoderne grapjes, en nogal wat klinkklare onzin. Bovendien kwam het einde niet eens als verlossing, maar bracht dat extra ergernis erbij. Daardoor kelderde ook mijn oordeel over Joseph Heller’s andere boek nog tamelijk diep.
Heller kon absoluut schrijven. Soms. En dit maakt het zo jammer dat hij die kwaliteiten vervolgens zo weinig benutte om een lopend verhaal te bedenken. 1
Zelfs in Closing Time staan passages die ik erg goed vond — terwijl de roman verder het papier nog niet waard is waarop het gedrukt werd; en dat is een oordeel dat ik toch niet gauw vel.
Zo zette Heller drie personages in om het boek te dragen. John Yossarian kreeg een heroptreden, waardoor de lezer ook iets te weten komt over hoe het deze man verging na de periode die beschrijven werd in de roman Catch-22. [Hij verdiende uiteindelijk toch verlof. Liet zich vervolgens meteen in de VS herscholen tot navigator, en verdwaalde prompt op zijn eerste vlucht. Na de oorlog werd hij zakenman].
De overige twee mannen zijn van Yossarian’s generatie, en vochten eveneens in Europa tijdens de Tweede Wereldoorlog. Beide kwamen van Coney Island.
Beide keren als Heller deze Sammy Singer en Lew Rabinowitz introduceert door hun levensgeschiedenis tot dan toe te geven, schrijft hij pagina’s van een wonderbaarlijke levensechtheid. Daarmee schrijnt het des te harder dat zo veel in de rest van de roman zo vervelend gekunsteld is.
Heller voert telkens bekende en minder bekende elementen op uit de cultuur van dat moment die met het verhaal niets van doen hebben. Eerder viel ik daar ook al over bij hem:
Leentjebuur spelen bij de groten, en dan verwachten dat de lezer blij wordt dat die iets herkent, is hoogstens inspelen op de ijdelheid van het publiek. Koketteren, heet dat, in een wat andere bewoording. En koketteren is iets heel anders dan schrijven.
Slechts eenmaal zag ik Heller een leuke vondst doen. Maar ook daarbij geldt eerder dat ik mijzelf feliciteer gezien te hebben wat hij deed, dan dat deze passage het boek nu verder bracht.
“[…] I’m Yossarian.”
“I know. You ran away once to Sweden, didn’t you?”
“I didn’t get far. I couldn’t even get to Rome.”
“You didn’t escape there? In a little yellow raft?”
“That happens only in the movies. […]”346
De film Catch-22 eindigt inderdaad met Yossarian, die dapper naar de horizon peddelt in zijn geel-rubberen opblaasbootje. In de roman komt dit gegeven niet zo voor 2. Door de jaren heen leerde Heller evenwel accepteren dat mensen dachten dat ook het boek op deze manier eindigde, en de schrijver daarmee impliceerde dat Yossarian dood was.
Maar dood gaat dit personage zelfs nog niet eens in Closing Time; hij zit aan het slot in een bizar grote schuilkelder. Terwijl wij lezers volgens het slot van dit boek inmiddels wel allemaal kasjewijle zijn. De president van de VS speelde even met zijn rode knoppen.
In de roman komt dan ook een personage voor dat Hubert Strangelove heet. Want weinig gebeurt in het boek dat niet al ergens anders heeft plaatsgevonden in een ander bekend boek; of in een populaire film. Helaas vind ik die eigenschap eerder getuigen van enorme gemakzucht dan van een te prijzen schrijversintelligentie. Zelfs al weet ik ook dat het voor goede satire nodig is dat schrijver en lezer dat zij een wereldbeeld delen; zodat de spot tenminste herkend wordt.
Maar had Joseph Heller nog wel iets te vertellen? Na zijn debuut? Was er nog wat aan eigen idee?
Heller kon op een basaal niveau al niet heel helder denken, zo schat ik in dat mijn probleem met hem in als auteur. Yossarian is bijvoorbeeld in de roman Catch-22, die zich grotendeels in 1944 afspeelt, 28 jaar. Closing Time speelt zich vijftig jaar later af in de tijd, midden jaren negentig, en Yossarian is dan volgens Heller 68.
Is er nog het onmogelijke gegeven in Closing Time dat de luchtmachtaalmoezenier uit Catch-22 in zijn lichaam zwaar water produceert.
Is er nog de misogynie van de auteur.
Dus waar ik strakheid verlang, omdat daar voor mij uit spreekt dat de schrijver alles in zijn macht heeft, ontbreekt zo’n vorm van controle in de boeken. Joseph Heller slaagde er hoogstens in om me te betoveren op zinsniveau, daar waar ik simpelweg ook een reden nodig heb om door te lezen. En als die reden er niet komt, deugt zo’n boek niet.
Ondanks al die cultuur waar hij zo gretig leentjebuur speelde, vergat Heller helaas om even te kijken hoe andere schrijvers dat ook weer deden. Lezers boeien. Een verhaal opbouwen.
Joseph Heller, Closing Time
465 pagina’s
QPD, 1995
- In hetzelfde uur dat ik Twitterde over mijn boeklogje over Catch-22 verwees Paris Review naar het interview met Joseph Heller. Die verklaart daarin heel slecht te zijn in beschrijvingen. Dat nu lijkt me niet zijn enige probleem als auteur. [↩]
- Zijn maatje de piloot Orr is in zee verdwenen, en duikt maanden later op in Zweden. Yossarian weet meteen dat dit geen toeval kan zijn. Hij ziet Orr meteen voor zich, dapper voortpeddelend in zijn geel-rubberen bootje. [↩]
© Boeklog 2005-2019. Alle rechten voorbehouden
2 commentaren
boeklog.info op 13 oktober 2012 @ 19:57:28
John Self pleitte er eerder in 2012 voor om vooral Heller’s Something Happened te lezen. Ik teken ook deze aanbeveling aan. En weet in elk geval weer iets beter wat van Heller te verwachten, en wat niet.
RSS feeds
Marc van Oostendorp op 13 oktober 2012 @ 13:42:02
Alsjeblieft, geef Heller nog één kans en lees Good as gold.