Wat is er mis met gezag? ~ Jurriën Rood

► door: A.IJ. van den Berg

De Nederlandse politieagent trekt tijdens een dienstverband van veertig jaar gemiddeld genomen slechts éen keer zijn wapen.

Toch geven de politieseries op TV ons een nogal ander beeld. Politieseries op TV zullen dan ook vaak naar Amerikaans voorbeeld zijn gemaakt; waar de cultuur aanzienlijk angstiger is, en daarmee opvallend veel gewelddadiger.

Mede daardoor kloppen onze ideeën dan weer niet, over wat er echt speelt in bijvoorbeeld de grote steden.

Jurriën Rood [1955] onderzocht onder meer hoe de politie hier dan een overwicht houdt. Dit leidde tot het boek Wat is er mis met gezag? Deze publicatie kwam mede voort uit een pilot in Amsterdam, waarin pas afgestudeerde academici, uit disciplines die niets met criminaliteit of recht te maken hadden, een tijd meeliepen met het plaatselijke politiecorps. Waarbij ze uitgenodigd waren om onbarmhartig te zijn in hun commentaar.

Kritisch over de politie werd Rood alleen niet. Integendeel. Zijn ervaringen op straat, meelopend tijdens normale diensten, deden enkel bewondering groeien voor hoe de politie hier zijn zaken afhandelt.

Daar is dan ook stevig over nagedacht. Het gezag dat agenten hier doen gelden is — afgezien van hun uniform — verbaal. Zo spreken ze iedereen aan met u, en richten ze zich in confrontaties altijd tot de ander met een duidelijk verzoek.

Wilt u meewerken?

Alles is gericht op deëscalatie.

Wat is er mis met gezag? werd een boeiend boek als het dicht bij Rood’s ervaringen blijft. Of als de schrijver gezagskwesties onderzoekt die in de buurt komen van waarmee de politie telkens wordt geconfronteerd.

Op scholen, bijvoorbeeld, kan er ook grote onrust ontstaan als enkelen zich niets van de normale omgangsregels aantrekken — en er ineens wel het recht van de sterkste geldt. Waarbij het niet helpt dat de schoolleiding vaak eist dat er geen aangifte wordt gedaan, als een leraar of lerares in klas is aangevallen. De naam van de instelling mocht daardoor eens worden besmeurd.

Proeven waarbij er een agent aanwezig is als aanspreekpunt op school verbeteren er opvallend snel de sfeer, volgens Rood. Toch blijven schoolleidingen tegen.

MIs gaat het met Wat is er mis met gezag? als Jurriën Rood boven zijn macht grijpt. Rood is een theatermaker, en een documentairefilmer, die op latere leeftijd filosofie ging studeren. En hij probeert in dit boek wat te nadrukkelijk een rijtje vrij willekeurige uitspraken over gezag uit de filosofische bibliotheek met de praktijk te verenigen. Dat mislukt. Wat Rood misschien niet eens is aan te rekenen.

Filosofen hoeven zich nu eenmaal niets van de praktijk aan te trekken — die kunnen rustig hun op niets gebaseerde waarheden vanuit ijle hoogten omlaag slingeren.

Rood moest ook al opvallend vaak bij sociologen buurten om citaten te lenen die iets meer verklaarden over wat er nu werkelijk speelt, in een stad. Want, uiteindelijk komt vooral daar een groot deel vandaan van het gezagsprobleem dat Rood, en anderen, signaleren.

Ik denk hierdoor dat Rood bestaande kennis negeert. Zo wordt op steeds meer terreinen toegepast dat er een maximum is aan de groepsgrootte waarin mensen kunnen functioneren zonder dat daarbij al te veel regels nodig zijn, of hiërarchieën moeten worden aangebracht. Die grootte houdt bij honderdvijftig individuen wel op. Want alleen in zulke en in kleinere verbanden kent iedereen elkaar goed genoeg om de ander zonder problemen aan te kunnen spreken op zijn of haar gedrag.

In een geloofsgemeenschap als de Hernhutters splitst de groep zich ook altijd als die meer dan honderdvijftig mensen telt. Want wordt de groep groter, dan ontstaan er kliekjes. Net zo worden tegenwoordig legeronderdelen opgezet in sommige landen, en zijn er bedrijven die met zulke eenheden functioneren.

Maar in Nederland moesten bijvoorbeeld de scholen steeds weer groter worden.

Niet dat ik hiermee meen zo even een oplossing te hebben geformuleerd voor een ernstig maatschappelijk probleem. Rood’s boek illustreert alleen voor mij dat er nog nauwelijks diep over schijnt te zijn nagedacht dat bijna iedereen in een stad woont tegenwoordig, tussen heel veel andere mensen; in een omgeving waar mensen evolutionair nooit op zijn voorbereid.

Wat is er mis met gezag? toont onbedoeld eerder hoe weinig kennis er is dan hoe veel.