Bodies Politic ~ Roy Porter

► door: A.IJ. van den Berg

Porter nam zich in dit boek voor om eens een nieuw soort bronnen te gebruiken voor zijn werk aan de geschiedenis van de geneeskunde. Hij richtte zich daarbij op historisch beeldmateriaal, en welke ideeën dit dan doorgaf over gezondheid. Veelal kwam die informatie dan van Engelse centsprenten, en andere spottend bedoelde illustraties.

Verrassendste uitkomst daarbij was niet eens medisch. Het bleek hem dat ook politiek commentaar in minder verlichte tijden gauw eens verpakt werd in geneeskundige termen — waarbij het land dan een lichaam werd, en de leider een dokter — omdat de tekenaars op deze manier zo goed de censuur konden ontwijken.

En op zich vertelde Roy Porter me nog niet eens zo veel nieuws in Bodies Politics. De geschiedenis van de geneeskunde was namelijk tot voor kort gewoon de historie van hoe de ingrepen van artsen vrijwel steeds de dood van hun patiënten bespoedigden. Waarbij voor mij overigens nog altijd geldt dat er geen ongezonder plekken bestaan dan de ziekenhuizen.

Lichamelijke gebreken en ziekten werden bovendien erg lang gezien als iemands eigen schuld. En daarmee als een straf van God.

Ontwikkelden de geneesheren in de loop der eeuwen overigens wel enorme pretenties.

Voornaamste bijsturing die Porter met dit boek aanbracht in mijn kennis, is dat de rol van vrouwen in de geneeskunde veel groter was dan doorgaans gedacht wordt. Domweg omdat veel vrouwen, in hogere kringen weliswaar, liever een sexegenote raadpleegden dan een man aan hun lijf te laten.

Toen de vrouwelijke doktoren ook mannen gingen behandelen, in de Victoriaanse tijd, leidde dit vervolgens wel tot tal van spotprenten.

En het waren zulke prenten ook, en hun geschiedenis, die dit een plezierig boek maakten. Al geef ik ook toe niet elk van de tientallen afbeeldingen even goed bekeken te hebben. Zulke illustraties werden vroeger nogal vol getekend. Bestudering van een verkleinde reproductie in een boek lukt dan haast niet.

Enkel bij het kleurige werk van Thomas Rowlandson [1756 – 1827] heb ik moeite gedaan om te zien wat daarvan — hopelijk op ware grootte — online zou staan.

Mooi was verder dat Porter ook liet zien hoe iedereen voorheen van dit beeldmateriaal kennis kon nemen. Voor wie de centsprenten niet betalen kon, was er de mogelijkheid ze in de etalage van de drukker te bekijken.

Al verdween dat fenomeen toen de tijdschriften opkwamen in de negentiende eeuw. En met die tijdschriften werd de humor overigens ineens vaak een stuk subtieler; en daarmee plots onbegrijpelijk; omdat ik dan de taboes niet na kon voelen waarmee werd gespeeld; voor de doelgroep.