Wettig opium | Roofstaat ~ Ewald Vanvugt

Roofstaat interesseerde me vooraf wel, als boek. Alleen bleek deze uitgave in de praktijk wat te voorspelbaar te zijn. Want telkens dienden allereerst anekdotes als bewijs van onze slechte inborst sinds het jaar 1000, en te zelden bood de schrijver werkelijk een groter overzicht. Die aanpak maakte het boek erg dik. Dus had ik al snel geen zin meer om alle 856 pagina’s met historische ellende door te gaan lezen.

Koekoek eenzang verveelt vlug.

Het is natuurlijk niet best wat Nederlanders in het verleden zoal hebben mispeuterd in de wereld — al is dat Nederland toch pas sinds 1815 éen staat, en lijkt het me een anachronisme om mij ook de misdaden in te wrijven die door bedrijven met talloze buitenlandse huurlingen werden gepleegd, zoals de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) of de West-Indische Compagnie (WIC).

Want is wat Shell recent heeft misdaan in bijvoorbeeld Nigeria, of nog altijd doet tegen het klimaat, dan niet ook aan ons te verwijten? Shell’s hoofdkantoor staat immers wel in Den Haag.

Zinloos moorden, uitbuiting in de koloniën, en de slavenhandel nog daarbij, het kwam in het verleden allemaal voor. Natuurlijk. Alleen waren de Nederlanders de enigen niet, helaas, die zich zo misdroegen. En wij mogen ons gelukkig prijzen dat bijvoorbeeld oorlog voor ons al zo lang een abstractie is, dat we gelegenheid te over hebben om ons druk te maken over misdaden uit het verleden — zelfs al werd er deze eeuw nog door de onzen meegeholpen om illegaal een autonoom land binnen te vallen, om het regime daar omver te werpen. Ten koste slechts van honderdduizenden doden.

Dus lijkt me Roofstaat meer een naslagwerk dan een leesboek.

Toch merkte Ewald Vanvugt iets intrigerends op in dit boek — hij claimt nog altijd dat de historici stelselmatig het belang van opium negeren in de Vaderlandsche geschiedenis. Het laatste serieuze onderzoek hem bekend dateert uit 1890.

En is dit dan door de omstandigheid dat het Koninklijk huis het begin van zijn rijkdom te danken heeft aan de handel in opium? Net als dat de ABN-Amro, die immers voorkomt uit de Nederlandsche Handelsmaatschappij van Willem I, kapitaal kon maken door een roesmiddel te helpen pushen bij arme Javanen?

Alleen bleek Vanvugt’s eerdere boek Wettig opium opnieuw meer een naslagwerk te zijn dan een leestekst over deze kwestie. De schrijver heeft ook zelf nauwelijks research gedaan; hij vatte min of meer samen wat 19-eeuwse onderzoekers over het onderwerp hadden gevonden; en dus voor ons onbereikbaar was geworden als kennis.

Voornaamste wetenschap die Wettig opium me opleverde, was inzicht in waarom die handel er ooit kwam. Want er groeiden geen papavers in Ons Indië. Het middel moest geïmporteerd worden, uit de regio’s ver weg die nog altijd de voornaamste leveranciers zijn.

Alleen was opium aanvankelijk een goed ruilmiddel voor de Nederlanders om aan specerijen te komen. Want, wat er in de Nederlanden werd gemaakt aan handelswaar, interesseerde ze daar niet. En daar kwam pas in de negentiende eeuw een keer verandering in.

En toen bleek de opiumimport en -handel ook nog zo ongeveer de meest winstgevende handel te zijn denkbaar.

Wettig opium biedt dan een zeer uitvoerig overzicht van hoeveel kisten er geïmporteerd werden in welk jaar, en over hoe de Nederlandse Staat het handelsmonopolie uiteindelijk overnam na de Franse tijd. En daarmee laat het boek ook zien hoe deze overheid over die praktijk nogal eens anders praatte dan deed — alleen is zulke hypocrisie niet uniek, die kenmerkt bijvoorbeeld nog altijd het even zo lucratieve staatsmonopolie op gokken en wedden.

Wettig opium eindigt op het moment dat de overheid op Java het monopolie op de import heeft, en op de verkoop; die dan verloopt via gereguleerde staatswinkels, die een gestandaardiseerde opium bieden, gemaakt in fabrieken.

En toen had ik nog wel willen weten hoe het verder ging, alleen biedt Vanvugt dat verhaal niet. Want er is in de geschiedenis ook het intrigerende gegeven dat Nederland ooit even de grootste cocaïnedealer was van de wereld — wat wellicht mede voortkwam uit de kennis die ooit al werd opgedaan door die bewerking van het natuurproduct opium. En de cocaplant werd in Indië wel verbouwd. Dus die handel moet nóg winstgevender zijn geweest.

Ewald Vanvugt, Wettig opium
350 jaar Nederlandse opiumhandel in de Indische archipel
Voorwoord: prof. dr. W.F. Wertheim
428 pagina’s
Onze tijd / In de knipscheer, 1985
 
Ewald Vanvugt, Roofstaat
Wat iedere Nederlander moet weten
856 pagina’s
Nijgh & Van Ditmar, 2015

[x]opgenomen in het dossier: dikke pillen