Taal ~ Sterre Leufkens

Kennis heeft een houdbaarheidsdatum. Alleen valt het mogelijke bederf doorgaans pas op als je het aandurft om eens met andere ogen naar je eigen kennis te kijken.

En daar mankeert het nu net meestal aan. Bij nogal veel mensen.

Vandaar dat ik lees, en het nuttig vind om te blijven lezen. Om daarbij zelfs weleens boeken te consumeren die me mogelijk helemaal geen nieuws gaan brengen. Taalkunde, bijvoorbeeld, was onder verschillende benamingen een studieonderwerp ooit voor mij op de universiteit. Las ik verder meermaals Liesbeth Koenen’s voortreffelijke interviews met hele reeksen taalkundigen, en ook een hele serie boeken op dit vakgebied.

Was ik zelfs al eens tot de conclusie gekomen dat taal als onderwerp eigenlijk pas mijn interesse wekt als deze een extra lading heeft gekregen, en communicatie is geworden, of kunst. En taalkundigen kijken daar nu net niet naar op die manier. Want dat doen dan weer wetenschappers uit andere vakgebieden. Van wie het werk me vervolgens zelden interesseert.

Bovendien ben ik zo visueel ingesteld dat ik niet geloof enkel in taal te denken — want misschien is het die vraag wel die me het meest intrigeert. Wat zich daar afspeelt in mij is een soepje van misschien nog net wat aan verschillende talen, logica, onlogische emotionaliteit, en zeker ook flarden aan vooral gevoeld beeld.

Op het moment dat er iets uit moet komen, en ik gedachten over heb te dragen, dan gebeurt dit gauw eens wel in woorden, gevloek, of een kreet. Natuurlijk.

Alleen, dan nog.

Taal van Sterre Leufkens doet precies wat ik een inleidend boek graag wil zien doen. Zo begint ze bij wat taal is voor een kind — om daarmee terloops ook éen van de grootste vondsten uit de taalkunde te behandelen: Chomsky’s idee dat kinderen een aangeboren taalvermogen hebben, met een universele grammatica, waarop vervolgens door anderen tal van nuanceringen zijn aangebracht.

Gaat Leufkens vervolgens in op het bestaan van communicatie bij dieren — en alleen dat ze daarmee eens geen totaal antropocentrisch boek schreef over taal, stemde mij dankbaar. Er stonden trouwens toch al genoeg nieuwtjes in dit boek om me te tonen dat mijn kennis alweer wat verouderd was.

Eindigt deze uitgave uit de reeks Elementaire deeltjes bovendien met enkele hoofdstukken die al gauw aan de rand bivakkeren van de ‘normale’ taalkundige beschouwingen. Taal wordt dan bijvoorbeeld sociologisch bekeken — onder meer om het verschil uit te leggen tussen taal en dialect; en de waarden ook die wij daar als samenleving daar aan toekennen.

Laatst viel mij overigens weer eens op dat ik in alle talen een duidelijk accent heb, behalve in het Nederlands. Want dat is ABN: in de betekenis dat niemand daaraan hoort waar ik vandaan kom. Wel zal mijn opleidingsniveau waarschijnlijk blijken uit mijn taalgebruik.

Mijn Fries daarentegen kent nogal wat typisch lokale trekjes. De Dialektkwis Stimmen fan Fryslân wist na negentien woordjes mijn geboorteplek tot op vijf kilometer nauwkeurig in te schatten. Terwijl ik altijd dacht het Fries van mijn vader te spreken, die uit een ander deel van de provincie kwam.

En toch zal ik geen spraakles hoeven te nemen om het Fries te kunnen gaan praten dat de hoogste maatschappelijke status heeft. Want die variant bestaat domweg niet.

Sprak ik trouwens van huis uit al ABN.

Taal raakt aan zo veel; vanwege die relatie met het denken, en om de status die we iemand automatisch toekennen door zijn of haar taalgebruik. Daarmee is mijn blijvende fascinatie misschien wel verklaard.

Toch, op zich lijkt het logisch om deze woorden in het Nederlands te tikken; in die taal heb ik verreweg de meeste schrijfervaring; daarin gaat het vormen van lopende zinnen me het gemakkelijkst af. Zonder nadenken lijkt het wel.

Maar ooit had ik toch ook als truc bijvoorbeeld om ingewikkelde materie uit te leggen door een stuk dan eerst in het Engels te gaan schrijven — omdat mijn woordenschat daarin kleiner is, en ik me er veel minder vaak in heb hoeven uiten, leverde deze aanpak soms net de beknopte helderheid op die juist op dat moment nodig was.

Heb ik nu daarmee ook een standpunt ingenomen over het gebruik van Engels als instructietaal in het Hoger Onderwijs?

Sterre Leufkens, Taal
150 pagina’s
Amsterdam University Press, 2016
Elementaire Deeltjes 40

[x]opgenomen in het dossier: Elementaire deeltjes, taalkunde