Amerikanen lopen niet ~ Arjen van Veelen

► door: A.IJ. van den Berg

Jarenlang was het duidelijk voor Arjen van Veelen. Amerika was geen land om naartoe te gaan. Films, TV-series, en het nieuws hebben ons daar zo veel van getoond, dat alles er al bekend lijkt.

En anders komt wat in het land aanslaat aan cultuur of ideeën vanzelf wel naar Nederland toe.

Toen belandde hij in de zomer van 2014 in St. Louis, Missouri. Door het blinde toeval dat zijn vrouw wetenschappelijk onderzoek wilde doen naar een bepaald type melkzuurbacterie, en dit bijna alleen mogelijk was in het academisch ziekenhuis daar. Een maand later braken er rellen uit in de voorstad Ferguson van St. Louis, omdat de politie voor de zoveelste maal schijnbaar zonder reden aan zwarte jongen had dood geschoten. En toen al stond Van Veelen daar de haastig ingevlogen Nederlandse media te woord als expert over de spanningen in een stad in verval in het Midwesten van de VS.

Terwijl hij nog amper van iets wist op dat moment. Alleen bestaat er geen reisgids die hen had kunnen waarschuwen voor wat ze aantroffen daar.

In Amerikanen lopen niet is deels een verslag van het verblijf van Arjen van Veelen en Rosanne Hertzberger in St. Louis, en nog iets meer een verzameling reportages over de armoede in het heartland van de VS, onder de afstammelingen van de slaven zowel als de blanke bevolking, en daarmee deels ook weer een cultuurstudie.

Door de reikwijdte van zijn blik, en omdat de schrijver een kleine twee jaar bezig is geweest in éen omgeving, was dit éen van de betere boeken die ik las voor mijn zomerprojectje. Het scheelt nogal als een auteur niet alleen om zijn eigen impressies afgaat, maar vrienden maakt die daarop een leven lang aan ervaringen kunnen inbrengen in een verhaal.

Helpt het wel om te weten dat St. Louis ruim honderd jaar geleden voorbestemd leek tot iets groots. Om de hoofdstad van de VS te worden misschien zelfs wel. Alleen bleef dat een verre droom. Na 1950 al nam het bevolkingstal er sneller af dan waar ook in het land. Van Veelen kwam in een stad te wonen in dramatisch verval, met duidelijk gescheiden zwarte en dus arme en gewelddadige buurten, en buurten waar de witte bevolking toe houdt.

Nergens in de VS is er een stad gewelddadiger of ligt het tal moorden hoger — al stellen verdedigers van St. Louis dat als je de rustige voorsteden wel meetelt in deze statistieken zulke cijfers er ineens heel wat beter uitzien.

Als studie naar wat het betekent dat een land zijn segregatiewetten heeft afgeschaft, en daar nog altijd niet naar leeft, en in de beschrijving van de structurele armoede overal, is dit boek zeker zo goed als Paul Theroux’s Deep South, zo niet beter.

Heeft Amerikanen lopen niet als extraatje nog een optreden van Donald Trump, die in een grote zaal het volk komt vertellen waarom hij tot president moet worden gekozen. Waarbij Van Veelen zonder meer terecht opmerkt dat Trump enkel een logisch gevolg is van ontwikkelingen, en de daardoor groeiende polarisatie in de VS, die al veel langer bestaan.

Probeert de schrijver zelfs het onmogelijke, om verklaringen te vinden voor waarom de VS is zoals het land is. Waarbij hij zelf meteen al beseft dat de taal die daarbij gauw eens wordt ingezet rijkelijk vaag kan zijn. Tot dat soms ineens niet meer zo is.

Ik houd niet zo van het woord ‘neoliberalisme’: het is zo’n abstracte en ongrijpbare term, een vage aanklacht. Maar in en rond Noel leerde ik een heel concrete definitie ervan: neoliberalisme, dat is een kippenfabriek in een natuurgebied waar vluchtelingen als moderne slaven werken, zodat de bezitters steenrijk worden, terwijl het platteland ondertussen kapotgaat, etnische spanningen groeien, tradities onder druk staan en mensen zoals ik al die tijd worden afgeleid met goedkope kipnuggets en prachtige moderne kunst.

En, deze bundel heeft een nuttige afronding, als getoond wordt hoe Amerika naar hier toe komt. Als Van Veelen met vrouw en een nieuw kind weer in Nederland komen, en dan zijn kennis over wat hij zag in de VS toepast op wat hij waarneemt aan ontwikkelingen hier. Een land dat schathemeltjerijk is. Maar waar het voor freelancers zoals zij, zelfs al verdienen beide, inmiddels toch ook onbetaalbaar is geworden om in Amsterdam te gaan wonen.

Plus, net als in St. Louis zit hij in Den Haag in de bibliotheek vaak naast zwervers als hij schrijven moet. Het tal verwarde personen dat overlast geeft, neemt toe. Daklozen zijn er ineens meer dan lang hiervoor.