Dorp, stad, land ~ MaartenJan Hoekstra

De geschiedenis van de Lage Landen, daar heb ik nog tentamen over moeten doen. Waarbij dan de gelijknamige boeken van Kossmann de basis waren.

Toegegeven, de hoofdstukken over de ontwikkeling van de Zuidelijke Nederlanden hoefden daarbij niet. Net als die gebeurtenissen ook al weggehouden werden in al die andere boeken met Vaderlandsche geschiedenis ooit gelezen.

MaartenJan Hoekstra koos ervoor om de geschiedenis van België wel mee te nemen in zijn boek over hoe de Nederlanden tot stand kwamen. Simpelweg omdat hij gezien dat nogal wat ontwikkelingen die als typisch Nederlands worden gezien er wat zuidelijker soms al eerder waren. De Vlamingen deden al vroeg aan het systematisch inpolderen van stukken zee. Bij hen voer de trekschuit eerder dan bij ons.

En de echt grote steden waren toch lang allereerst in Vlaanderen te vinden.

Dorp, stad, land is een geschiedenisboek met een extraatje, omdat de schrijver er twee zaken in combineert. Hij beschrijft dus hoe een heel gebied zich ontwikkelde, in de loop van een millennium of zeven, met daarbij nog een toespitsing op de ruimtelijke ordening en uiteindelijk de stedenbouw. En MaartenJan Hoekstra geeft daarbij aan welke Nederlandse woorden er in gebruik kwamen in de loop van die tijd om te beschrijven waar wij wonen, en wat we bouwen. Is het boek verder rijk geïllustreerd met onder meer kaartmateriaal.

Dat inpassen van die etymologie had zowel zijn voors en tegens — waarbij het grootste nadeel wel was dat het soms van die langzaam uitdovende paragrafen opleverde, als er weer eens een woordverklaring moest worden toegevoegd die om behoorlijk wat ruimte vroeg.

Zijn aanpak werkte alleen wel om dit boek memorabel te maken. En dat is het enige dat telt. Al moet ik toegeven dat ik een heleboel etymologie zo wel geloofde.

Maar bij woordgeschiedenissen is het ook weer zo dat daar soms heel verrassende voorbeelden bij zitten, die daarmee de hele wereld er even anders kunnen laten uitzien. Voorbeeldje uit de Hanzetijd:

Kantoor werd aanvankelijk met een o geschreven en dan is het Franse bronwoord comptoir beter herkenbaar. Oorspronkelijk was dat de ‘tafel waaraan gerekend werd’, want het gaat terug op het Latijnse werkwoord computāre ‘tellen’, via het Frans en het Engels tevens de bron van het hedendaagse woord computer. Later ging de naam kantoor over op het vertrek waar het meubelstuk in stond — meestal het voorhuis — of hier op een heel gebouw. Eenzelfde ontwikkeling kende het Franse leenwoord bureau: ook dit was eerst een meubelstuk en pas vanaf de negentiende eeuw een ‘kantoor’.

Nu ik op mijn kantoortje achter de computer deze woorden zit te schrijven, ben ik dus goed beschouwd in de rekenruimte op de rekenmachine tekst aan het typen.

Nadeel aan het willen vertellen van de geschiedenis van die hele Lage Landen was er wel. Omdat er door de Tachtigjarige oorlog nu eenmaal een noordelijke republiek onstond, en een zuidelijke verzameling aan provinciën met een koning van buiten als staatshoofd. Deze gebieden begonnen zich daarbij op verschilende manieren te ontwikkelen. En om te beschrijven wie er nu weer over België heerste bevatte Dorp, stad, land meer evenementiële geschiedenis dan mij lief is; politieke verwikkelingen van het achteraf zo weinig interessante soort.

MaartenJan Hoekstra, Dorp, stad, land
De Lage Landen in woorden
400 pagina’s
Atlas Contact, 2015

[x]opgenomen in het dossier: taalkunde, woningbouw