Geluk! ~ Femke Halsema

Ik mag niet uitsluiten weleens op Femke Halsema gestemd te hebben. Maar een beginselverklaring, of een al te grote bekentenis, is dit niet. Ik stem altijd tegen de zittende coalitie, kies altijd voor een vrouw, en weiger steun aan de strikt confessionele groeperingen of single issue partijen. Dan blijft er vrij weinig te kiezen over wil ik nog iets van mijn stem in het parlement terugzien.

Femke Halsema is de fractieleider van GroenLinks; een fusiepartij waar ooit de communisten, progressieve katholieken, pacifisten, en nog zo wat loslopend volk in opgingen.

Nogal wat van Halsema’s partijleden zijn beangstigende drammers. En uit de tijd dat ik nog simpel verslaggevertje was, staat me bij dat er geen dommer volk te vinden was dan de raadsleden van het plaatselijke belang of die van GroenLinks. Al dit roept weleens mededogen bij me op, voor haar.

Nogal wat de Nederlanders die op GroenLinks stemmen, zijn als ik. Hoger opgeleid, met alle zekerheden en zorgen van een bestaan in de middenklasse. Niet uit te sluiten is dat een groot deel van de GroenLinks-stemmers meent aldus een aflaat te kopen voor het eigen consumptiegedrag. Wie een partij steunt die goed wil met het milieu doet zo ook een beetje goed. By proxy.

Alleen heeft GroenLinks nog nooit regeringsmacht bekleed.

Een boek als dit, van de belangrijkste politicus van een partij, is meer een manifest of een pamflet dan iets anders. En als de titel meldt dat de tekst zich tegen de hyperconsumptie gaat uitspreken, dan gebeurt dit dus ook, via voorspelbare patronen en argumenten.

Interessanter werd daarmee welke inzichten Femke Halsema heeft opgedaan in al die jaren dat ze de macht moest controleren. En die leverden helaas vooral uitspraken op waar ik niet bijzonder van op keek. De idee dat marktwerking een panacee voor alles biedt, is nogal doorgeschoten. Er is te veel bureaucratie. De publieke sector biedt slechts met standaardoplossingen, en loopt ervoor weg om maatwerk zelfs maar toe te staan. Er zijn problemen met het onderwijs. Enfin, vul de riedel maar aan.

Als een boek op twee fronten lijdt aan een slaapverwekkende voorspelbaarheid, is het erg veilig.

Het was dan ook niet boeiend om te zien wat Halsema opnoemde, maar hóe ze dit deed. Of ze nog schuldigen durfde aan te wijzen met naam en toenaam, behalve wij consumenten allemaal. Omdat zo’n analyse bijvoorbeeld toont met wie GroenLinks in een kabinet zou passen, en met wie juist niet.

En dan is de conclusie toch al snel: GroenLinks wil heel erg graag regeren. Nu. Misschien omdat de partij ineens beseft een kans gemist te hebben door niet in het kabinet Balkenende IV te stappen, met CDA en PvdA; zodat een christensplinter die eer kon krijgen. Femke Halsema heeft niemand echt tegen de haren in willen strijken met dit pamflet. Behalve dan dat we allemaal ons leven moeten beteren van haar. En dus hoeft ook niemand zich persoonlijk aangesproken te voelen, behalve wij allemaal.

Femke Halsema, Geluk!
Voorbij de hyperconsumptie
haast en hufterigheid
160 pagina’s
Uitgeverij Bert Bakker, 2008

Nergensland ~ Femke Halsema

Begin jaren negentig was ik inhoudelijk veel meer bezig met het vluchtelingvraagstuk dan op het moment. Eerst kwam onder meer Enzensberger’s waarschuwende lezing op mijn pad: Die große Wanderung. Daarop was er mijn eigen werk in de journalistiek, waartoe dan weleens met asielzoekers en hun begeleiders werd gepraat.

En dan is het niet dat in die jaren mijn gedachten over dit onderwerp definitief gevormd zijn. Ik vermoed eerder dat er nu allereerst weerzin bestaat om erover te willen denken, omdat post-fascisten zoals een Geert Wilders eenzijdig alle debat zijn gaan domineren over welke vorm van immigratie ook.

Wilders’ positie is bovendien de simpelste, en daarmee onvruchtbaarste van al: wij motten die vreemden hier niet. Wat dan gemotiveerd wordt met het simpele idee dat andermans problemen de onze niet zijn. Bovendien zijn wij zo voortreffelijk dat daar toch vooral niets aan veranderen moest.

Mede om de schaamte over dat wegkijken van mij las ik het essay Nergensland, van Femke Halsema. Die, na haar tijd in de Tweede Kamer tot en met 2011, onder meer voorzitter was van Stichting Vluchteling — en die daartoe bijvoorbeeld grote vluchtelingenkampen bezocht in oorlogsgebieden.

Femke Halsema was eerder al, in 2006, in Marokko, bij de Spaanse enclave Mellila — een stukje Europa met een hoog hek erom dat indertijd met regelmaat het nieuws haalde, om de bloedige stormlopen van Afrikanen die hoopten daar asiel te kunnen aanvragen.

Ze ging daar naar toe voor een TV-programma. En daarin werd haar gevraagd, nadat ze in de bossen was geweest bij Melilla, en daar wat schuwe hoopvollen van elders had ontmoet, of dat hek om die enclave moet blijven, of niet. Waarop zij met grote tegenzin moest toegeven, ja, die strenge grensbewaking moest. Want Europa kan niet de problemen van de hele wereld oplossen, en ook een redelijk peil van welvaart handhaven.

Sedertdien zijn de hekken om Fort Europa enkel hoger geworden. En sterker nog: de EU heeft deze zelfs buiten de eigen grenzen geplaatst; waardoor een dictatoriaal geregeerd land als Turkije ineens verantwoordelijk is gemaakt voor het tegenhouden van migranten. Wilders’ afkeer werd in de praktijk staand politiek beleid; alleen heet dat dan anders.

Nergensland heeft geen pasklare antwoorden op deze problematiek in de aanbieding. En dat kon ook niet. Femke Halsema is vooral bezig om te inventariseren wat er speelt. Waarbij ze mij niet altijd ver genoeg doordacht.

Zo was er wel iets meer te zeggen geweest over de oorzaken achter de bestaande ongelijkheden in de wereld. Waarbij alle voormalige kolonisatoren, of hedendaagse handelsblokken met hun tariefmuren zoals de EU, toch zeker geen onschuld mogen voorwenden van mij.

Halsema had verder te reageren op Popper’s Open Society and its Enemies in haar betoog. En haar voornaamste conclusie daaruit luidt dat we niet verplicht kunnen worden om elke vluchteling op te nemen, maar dat er wel een plicht bestaat om mensen in problemen elders te helpen. Simpelweg omdat wij mensen zijn, en die anderen ook.

En het is een teken van deze tijd dat zelfs die wel zeer algemene boodschap inmiddels luid agerende tegenstanders heeft.

Femke Halsema, Nergensland
Nieuw licht op migratie
110 pagina’s
Ambo | Anthos, 2017

Pluche ~ Femke Halsema

Ruim twaalf jaar in de politiek, en wat heeft het opgeleverd? Dat is de vraag waar Femke Halsema mee worstelt als ze de Tweede Kamer verlaten heeft, en de fractie die zij achterliet vrij snel vervalt in onderling geruzie. Is al haar werk om GroenLinks te positioneren als een serieus te nemen politieke partij dan voor niets geweest?

Femke Halsema ging eind 2010 weg, na Kamerlid te zijn geworden in 1998.

Toch lijkt pas in het voorjaar van 2017 haar laatste nog lopende inspanning om tot structurele veranderingen te komen in Nederland te zijn vastgelopen. Want dan stokt het, waar het Halsema in 2004 nog lukte om de grondwetswijziging voor de eerste keer door de Tweede Kamer te loodsen die beoogde om het voor rechters mogelijk te maken wetten aan de constitutie te toetsen.

Beschaafde landen hebben gewoon een Constitutioneel Hof. In Nederland mogen de politici net doen alsof zij juridisch alwetend zijn. Met als gevolg bijvoorbeeld dat al decennia toch vrij basale grondrechten hier stelselmatig zijn ingeperkt door de grote partijen VVD, CDA, en PvdA. Zo is onze privacy om zeep gebracht door duizend kleine sneetjes.

Over grondwetswijzigingen moet alleen het hele parlement twee keer beslissen, met tweederde meerderheid. Daar zit dan doorgaans een verkiezing tussen, waarop een heel nieuwe zetelverdeling volgt. En die tweede keer was Halsema er zelf niet meer bij.

In Pluche krijgt deze constitutionele kwestie amper aandacht. Al merkt Femke Halsema er nog wel over op verder te zijn opgeschoten met deze zaak dan wie ook in het parlement sinds 1848 lukte.

En ik vind het dan jammer dat zulke wat abstractere onderwerpen buiten dit boek zijn gebleven.

Al is het tegelijk te billijken dat een politicus die heel haar actieve leven nooit enige regeringsmacht heeft gehad, liever niet al te rechtstreeks in gaat op wat een geploeter het is om telkens weer in de oppositie terecht te komen; en daarmee eigenlijk nauwelijks nooit eens ergens invloed op te kunnen uitoefenen.

Femke Halsema [1966] bewaart haar abstracte politieke ideeën in het boek enkel voor de momenten als getoond wordt waar zij meende dat het met GroenLinks naartoe moest. Als ze toch nog even partijpropaganda bedrijft.

Pluche is daarmee als boek nog het meest gewoon de kroniek: Mijn jaren in de Tweede Kamer 1998-2010; en wat er al die tijd zoal passeerde. Van hoe zij als onbevangen Kamerlid, die nog veel te openhartig was in haar eerste interviews, uitgroeide tot een bekende Nederlander, die in haar positie als fractieleider soms eerder als analyticus bezig was dan een puur partijpoliticus. Was er pas op het laatst een mogelijkheid om mee een kabinet te gaan vormen. Mark Rutte (VVD) en het CDA regeerden echter liever met de rechts-extremist Geert Wilders en diens stemvee.

Kreeg ze in die jaren een tweeling.

Meende menig dappere Vaderlander ondertussen ook nog haar met de dood te moeten bedreigen.

En de Nederlandse politiek veranderde in de jaren 1998-2010. Zelfs al werd pas met de kamerverkiezingen van 2017 goed zichtbaar waar deze veranderingen toe zouden leiden. Want de kiezers raakten op drift. En zelfs de drie grote partijen — CDA, PvdA, en VVD — die altijd in de regering zaten, hebben inmiddels tezamen al geen meerderheid meer in het parlement.

Daarentegen zijn enkele kleintjes, waaronder GroenLinks, plots uitgegroeid tot partijen die ineens de dubbele cijfers haalden aan zetelaantallen.

En zo bezien beschrijft Femke Halsema misschien wel het einde van het tijdperk — van een laatste periode van vanzelfsprekende stabiliteit. Van toen de traditionele regeringspartijen onbeschoft machtspolitiek konden voeren als ze in het kabinet zaten; en dan gauw eens om daar enkel zelf beter van te worden.

Halsema stipt enkele ontwikkelingen wel aan, terloops, in haar kroniek. Ze zag de LPF opkomen en ondergaan, en Geert Wilders de onbeschofte one-liner introduceren in het parlementaire discours. Ze maakte mee hoe de toch al zo matige kwaliteit van de parlementaire pers nog verder verslechterde omdat de specialisten wegbezuinigd werden bij de kranten.

Pluche laat bovenal voortreffelijk zien welk enorm belang beeldvorming heeft in de Nederlandse politiek. Femke Halsema is eerlijk over enkele verbale uitglijers die zij zelf maakte, en die vervolgens nogal opgeblazen werden. En er speelde de affaire Duyvendak, die er toe leidde dat dit Kamerlid van GroenLinks weg moest, omdat zijn imago van radicaal activist de partij schade toebracht.

De ietwat ingevoerde lezer weet alleen: sindsdien is het enkel erger geworden. Politiek gaat straks helemaal nergens meer over; behalve dat mensen daarmee een platform krijgen om zichzelf te profileren als sterke man of vrouw — exploitanten worden van alle eeuwige ontevredenheid — wat ze dus totaal ongeschikt maakt voor een democratie waarin geen enkele partij ooit een absolute meerderheid haalt; en het dus altijd aankomt op de edele kunst van het compromissen sluiten.

En helaas is Pluche ook zo eerlijk geschreven, dat ik me afvraag waarom iemand zichzelf nog een positie in de Nederlandse politiek aan zou willen doen — behalve als rite de passage van hoogstens een jaar of tien, onderweg naar een leuk baantje ergens in de publieke sector. Als er altijd over alles overlegd moet worden. Als ontevredenheid altijd weer oplaait, na tijden als een veenbrand ondergronds te hebben gesudderd. Als het zo zelden lijkt te gaan over zoiets als een algemeen belang.

Femke Halsema, Pluche
Politieke memoires
392 pagina’s
Ambo | Anthos, 2017