Nergensland ~ Femke Halsema

► door: A.IJ. van den Berg

Begin jaren negentig was ik inhoudelijk veel meer bezig met het vluchtelingvraagstuk dan op het moment. Eerst kwam onder meer Enzensberger’s waarschuwende lezing op mijn pad: Die große Wanderung. Daarop was er mijn eigen werk in de journalistiek, waartoe dan weleens met asielzoekers en hun begeleiders werd gepraat.

En dan is het niet dat in die jaren mijn gedachten over dit onderwerp definitief gevormd zijn. Ik vermoed eerder dat er nu allereerst weerzin bestaat om erover te willen denken, omdat post-fascisten zoals een Geert Wilders eenzijdig alle debat zijn gaan domineren over welke vorm van immigratie ook.

Wilders’ positie is bovendien de simpelste, en daarmee onvruchtbaarste van al: wij motten die vreemden hier niet. Wat dan gemotiveerd wordt met het simpele idee dat andermans problemen de onze niet zijn. Bovendien zijn wij zo voortreffelijk dat daar toch vooral niets aan veranderen moest.

Mede om de schaamte over dat wegkijken van mij las ik het essay Nergensland, van Femke Halsema. Die, na haar tijd in de Tweede Kamer tot en met 2011, onder meer voorzitter was van Stichting Vluchteling — en die daartoe bijvoorbeeld grote vluchtelingenkampen bezocht in oorlogsgebieden.

Femke Halsema was eerder al, in 2006, in Marokko, bij de Spaanse enclave Mellila — een stukje Europa met een hoog hek erom dat indertijd met regelmaat het nieuws haalde, om de bloedige stormlopen van Afrikanen die hoopten daar asiel te kunnen aanvragen.

Ze ging daar naar toe voor een TV-programma. En daarin werd haar gevraagd, nadat ze in de bossen was geweest bij Melilla, en daar wat schuwe hoopvollen van elders had ontmoet, of dat hek om die enclave moet blijven, of niet. Waarop zij met grote tegenzin moest toegeven, ja, die strenge grensbewaking moest. Want Europa kan niet de problemen van de hele wereld oplossen, en ook een redelijk peil van welvaart handhaven.

Sedertdien zijn de hekken om Fort Europa enkel hoger geworden. En sterker nog: de EU heeft deze zelfs buiten de eigen grenzen geplaatst; waardoor een dictatoriaal geregeerd land als Turkije ineens verantwoordelijk is gemaakt voor het tegenhouden van migranten. Wilders’ afkeer werd in de praktijk staand politiek beleid; alleen heet dat dan anders.

Nergensland heeft geen pasklare antwoorden op deze problematiek in de aanbieding. En dat kon ook niet. Femke Halsema is vooral bezig om te inventariseren wat er speelt. Waarbij ze mij niet altijd ver genoeg doordacht.

Zo was er wel iets meer te zeggen geweest over de oorzaken achter de bestaande ongelijkheden in de wereld. Waarbij alle voormalige kolonisatoren, of hedendaagse handelsblokken met hun tariefmuren zoals de EU, toch zeker geen onschuld mogen voorwenden van mij.

Halsema had verder te reageren op Popper’s Open Society and its Enemies in haar betoog. En haar voornaamste conclusie daaruit luidt dat we niet verplicht kunnen worden om elke vluchteling op te nemen, maar dat er wel een plicht bestaat om mensen in problemen elders te helpen. Simpelweg omdat wij mensen zijn, en die anderen ook.

En het is een teken van deze tijd dat zelfs die wel zeer algemene boodschap inmiddels luid agerende tegenstanders heeft.