Dancock’s Dance ~ Guy Vanderhaeghe

Terugkijkend op vijf jaar boeklog, wat nu ongeveer mogelijk is, valt op dat ik in deze tijd geen enkel filmscript heb gelezen. Terwijl daar nochtans meerdere van in mijn kasten staan. Toneelstukken kwamen al evenmin vaak langs. Net als lange verhalende stripboeken — Manara is te magisch realistisch om hem om het verhaal te lezen — of verstripte literatuur.

Het is alsof ik inmiddels besloten heb dat dit soort boeken surrogaat zijn, voor wat er verder al is, aan bijvoorbeeld film, TV, of toneel. Wil ik lezen, moet dat ook een echt boek zijn.

Zo’n vooroordeel is te toetsen, alleen offer ik daar toch liever geen Pinter aan op. Dus las ik deze toneeltekst van de Canadese auteur Guy Vanderhaeghe, die zich afspeelt in een gesticht, vlak voor het einde van de Eerste Wereldoorlog.

Hoofdpersoon is luitenant Dancock, die ietwat verwrongen uit de loopgravenoorlog in West-Europa is teruggekeerd. Hij wordt tot op het toneel achtervolgt door een spookbeeld uit dat verleden.

Verder zijn er rollen voor de gestichtdirecteur, een verpleger, een mede-oorlogsslachtoffer, en nog een vrijwillig opgenomen patiënte.

Binnen die gesloten inrichting lijkt de buitenwereld ver weg. En er daarom wordt bovenmatig veel belang gehecht aan door de gestichtdirecteur bedachte regels. Discipline moet er nu eenmaal zijn.

Luitenant Dancock gaat tegen deze behandeling in hongerstaking, en verzwakt snel.

Dan dringt de Spaanse griep toch ook tot het gesticht door, om patiënten evenzogoed als personeel neer te maaien. In de wanorde die zo ontstaat, wordt Dancock door iedereen met rust gelaten, omdat die toch wel zal bezwijken. Alleen verandert er dan iets…

Vanderhaeghe schreef met Dancock’s Dance een toneelstuk waarin alles klopt. De gekte van de luitenant krijgt een verklaring. De verhouding tussen Dancock en de gestichtdirecteur maakt een heldere ontwikkeling door. En dit maakt dat het bijwonen van een uitvoering waarschijnlijk een heel andere ervaring zal opleveren, dan het lezen van de tekst.

In literaire teksten hoeft niet alles zo netjes afgerond te worden. Dat maakt maar zichtbaar dat er een auteur aan bezig is geweest.

Guy Vanderhaeghe, Dancock’s Dance
71 pagina’s
Blizzard Publishing, 1996

Man Descending ~ Guy Vanderhaeghe

Het staat me niet meer bij of ik begin jaren negentig eerst Vanderhaeghe’s debuutroman of deze vroege bundel verhalen in vertaling las. Wel weet ik nog goed toen even een nieuwe held te hebben gehad.

 

Ed.

De hoofdpersoon van de roman My Present Life [Tegen de morgen in slaap gevallen] is ook het belangrijkste personage in de laatste twee verhalen uit de bundel Man Descending [Het volmaakte einde van een volmaakte dag]. En mij deed dit deugd, omdat Ed zo’n prettige antiheld was. Intelligent is hij, en voorzien van een plezierig scherpe tong, maar toch niet goed in staat om zijn kwaliteiten nuttig aan te wenden.

Om uit te leggen waarom hij geen baan heeft, verzint Ed tegenover zijn vrouw en zijn vrienden dat hij een boek schrijft. Alleen lukt het hem niet ook maar een letter op papier te krijgen, tot hij een Western bedenkt. Niets blijkt makkelijker te zijn dan om hardop te fantaseren over de kwaliteiten van de stoere sherrif Sam Waters. Jammer alleen dat zijn omgeving iets anders onder schrijven verstaat dan het bedenken van pulp.

Ik weet niet precies meer wat ik toen precies zag in Ed. Maar behalve de humor van de verhalen, die de onderliggende tragiek van Ed’s leven aardig verbloemde, moet toch ook de boodschap van die twee verhalen indruk hebben gemaakt.

Er hoeft niet veel mis te gaan in een leven om het volledig te laten mislukken.

Inmiddels ben ik ouder dan Ed, en heb ik vele wannabe-schrijvers ontmoet die iets van hem hebben. De beide verhalen over hem, spraken me bij herlezing niet meer zo rechtstreeks aan als ze bij de eerste kennismaking deden. Humoristisch blijven ze zeker; bovendien bleek me ditmaal dat de vertaling toch niet echt recht doet aan de toon van het origineel.

Daardoor kreeg ik wel meer belangstelling voor de andere verhalen uit deze bundel, waarvan ik er nu een aantal duidelijk beter vind.

‘A Taste for Perfection’ bijvoorbeeld, of ‘The Expatriates’ Party’.

Vanderhaeghe is op zijn best als hij onder het oppervlakte van zijn verhalen grote emoties laat meespelen, zonder dat hij die zelf ooit zo uitspreekt. Tegelijk zit er ook wat schematisch, en daarmee iets opvallend bedachts, in zijn aanpak. Veel verhalen zijn in eenzelfde stroomdiagram te vatten: een kwetsbaar personage wordt in een andere omgeving gebracht, waardoor zijn trauma’s en angsten op verschillende manieren gaan leven.

Maar ik doe Vanderhaeghe als schrijver te kort om zijn verhalen zo beknopt af te handelen. Meermaals weet hij de voorspelbaarheid van zijn plots voor te zijn, en mij toch te raken ondanks de zekerheid over hoe het verhaal zal verlopen. Dit komt door zijn soms nogal opvallende taal. Dit komt dan door zijn beschrijvingen.

Guy Vanderhaeghe, Man Descending
Selected stories by Guy Vanderhaeghe
227 pagina’s
Sceptre 1989, oorspronkelijk 1982

My Present Age ~ Guy Vanderhaeghe

De debuutroman van Guy Vanderhaeghe had ik allang onder mijn eeuwige favorieten geschaard, als ik er niet twee heel verschillende reacties op had gehad. Bij de eerste keer lezen, twintig jaar geleden, was ik ervan overtuigd zelden zo’n grappig boek te hebben gelezen dat ook zo waar was. Literatuur leek het, maar dan zonder die eeuwig dodelijke ernst. Dus moest het boek worden aangeschaft.

Bij de tweede keer lezen begreep ik mijn enthousiasme over de eerste kennismaking niet meer zo. Goed, Ed was een perfecte antiheld. Dik, lui, werkloos, en toch wel intelligent, en welbespraakt. Maar bevatte dit boek niet grote stukken waarin het totaal aan tempo verloor, omdat Ed weer eens ontspoorde, of de dialogen nogal zanikten, waar een beter auteur zulke ontwikkelingen veel meer had gesuggereerd of samengevat?

Dus las ik de roman nu voor de derde keer, en voor het eerst zoals die bedoeld was, in het Engels. Want toen ik Vanderhaeghe leerde kennen, leek hij me een Belg, dus was me bij de eerste kennismaking misschien niet eens duidelijk met een vertaling van doen te hebben gehad.

En dan moet gezegd, ik begreep ditmaal mijn enthousiasme van de kennismaking weer, maar zag ook dat er wel wat op het boek is aan te merken.

De taal van het origineel was in elk geval prachtig. En daarmee ook veel van de toon. Tegelijk ben ik inmiddels ouder dan de hoofdpersoon van het boek, of de auteur was toen hij het schreef, en dit maakte de obsessies van het belangrijkste personage vreemd genoeg minder geloofwaardig dan toen.

Dat zijn vrouw Victoria weg ging, omdat Ed geen deel wenste uit te maken van de rest van de samenleving, is éen ding. Dat hij door dit verlies uit het lood raakt eveneens. Terwijl ik toch ook denk: als hij zo van haar hield, en dat blijkbaar nooit eerder in duidelijke daden had omgezet, maakt dit Ed wel vreselijk egoïstisch.

En hoe interessant is het om over zo’n ontstellend egoïsme, zo niet narcisme, te lezen?

Dus kon ik genieten van een aantal prachtige scènes, zoals die waarin Ed zijn grote talent toonde om advocaten te pesten. En ook was de hele sfeer van het begin van het boek goed; winters, en donker, in een Canadese grootstad. Daarmee winnen de positieve elementen het van de gebreken in deze roman. Maar tegelijk was het boek niet perfect, omdat ik me een keer te vaak afvroeg waarom Vanderhaeghe toch opnieuw een oninteressant zijpad insloeg.

Guy Vanderhaeghe, My Present Age
A Novel
239 pagina’s
Sceptre 1989, oorspronkelijk 1984
 
Guy Vanderhaeghe, Tegen de morgen in slaap gevallen
Roman
296 pagina’s
Van Gennep, 1987
Vertaling door Ernst Ris van My Present Age, 1984

Trouble With Heroes ~ Guy Vanderhaeghe

Op mijn andere weblog ging er al meerdere keren aandacht uit naar wat ik mooi vormgegeven boeken vind. Dit is in dat spectrum het andere uiterste. Ik geloof niet een lillijker boek te bezitten als The Trouble with Heroes. En dan valt de kaft nog alleszins mee.

Het begint er al mee dat dit boek twee ISBN-s heeft, Vanderhaeghe er twee keer een verschillende opdracht in heeft gezet, en dit exemplaar werd uitgegeven in zowel 1983 als in 1986. Ik mag blijkbaar kiezen wat me het liefste is.

Verder staat er te veel tekst op de pagina’s, en zien deze er niet uit alsof ze gedrukt zijn, maar of iemand een kopie van een kopie van een fotokopie in een kaftje heeft gestopt.

Het is nog dat dit boekje niet naar toner ruikt.

Ik kocht het een jaar of tien geleden voor een stevige twintig gulden, omgerekend, en voelde me daardoor toen werkelijk ernstig bekocht. Maar tegenwoordig is het dan weer niet moeilijk online een boekhandelaar te vinden die er meer dan honderd pond, of honderdvijftig dollar voor vraagt. Dit is ook wel zo’n onooglijk ding, dat het makkelijk per ongeluk met de stapel oud papier meegaat. Ik kan me voorstellen dat er al heel wat zijn weggeraakt. Het is een curiosum.

In The Trouble with Heroes staan zeven verhalen. Daarvan kon mij er maar éen zonder voorbehoud bekoren. De resterende zes lijken nog het meest op vingeroefeningen. Zoals dit hele boekje de sfeer uitademt de uitgave te zijn van de restjes die voor opname in de bundel Man Descending waren afgevallen.

Vanderhaeghe is een Canadees schrijver. Dit heeft als merkwaardig gevolg dat ik toch zit te wachten op iets dat zich in Canada afspeelt, of over Canadezen handelt. Maar dan spelen zich twee verhalen in deze bundel af in Bijbelse tijden. Enfin, het kan dan zijn dat ik door een gebrek aan bijbelvastheid niet zie hoe Vanderhaeghe speelt met canonieke thema’s, maar die vertellingen zeggen me werkelijk helemaal niets.

Nee, dit boekje wordt gered door het verhaal ‘The Prodigal’, ondanks de enorme sentimentaliteit daarvan. Het gaat over een vader, en een zoon, die noodgedwongen wel met elkaar moeten praten, terwijl er tussen beide zo veel is om over te zwijgen. Maar de vader gaat dood, hij is al blind, en er moet nog wel degelijk iets worden uitgesproken.

meer Vanderhaeghe op boeklog

Guy Vanderhaeghe, The Trouble with Heroes
and Other Stories
70 pagina’s
Borealis Press 1986, oorspronkelijk 1983

Zoals de dingen gaan ~ Guy Vanderhaeghe

Ik had toch al een boek of wat van Vanderhaeghe gelezen voor tot me doordrong dat hij een Canadees is, en niet een Belg. Die ontdekking maakte het wel iets logischer dat zijn werk uit het Engels vertaald werd.

Deze verhalenbundel is het laatste boek dat ik ooit nog blind enthousiast van Vanderhaeghe kocht. Zijn roman Tegen de morgen in slaap gevallen [My Present Age] had nogal indruk gemaakt, ergens begin jaren negentig. Maar na die inktzwarte komedie over een mislukkend schrijver, was ieder volgend boek eigenlijk net steeds iets minder. De vertalingen werden ook vrij snel na verschijnen allemaal verramsjt.

Toch is Zoals de dingen gaan geen slechte verzameling. De acht verhalen in het boek worden vakkundig verteld, en boeien ook wel. Alleen is het allemaal net niet krankzinnig, of wijs, of extreem genoeg om me nog lang bij te blijven.

Wat voor een keer helemaal niet erg is.

Guy Vanderhaeghe, Zoals de dingen gaan
216 pagina’s
Uitgeverij Van Gennep, 1994