Passage naar Europa ~ Luuk van Middelaar

► door: A.IJ. van den Berg

De geschiedenis van dit boek begint in 2001, als Luuk van Middelaar met de trein naar Brussel reist voor een lunch met Frits Bolkestein. Hij heeft dan een gidsje bij zich om nog even snel te leren waaruit die EU als instituut nu precies bestaat.

Die lunch leidde tot een stage, en een plek in het kabinet van Bolkestein, toen deze Europees Commissaris was. Daarop volgde een positie als persoonlijk secretaris bij de landelijke VVD in Den Haag. En vervolgens schreef hij, naast columns, dit proefschrift. De passage naar Europa. Een publicatie die dan weer zo veel indruk maakte dat Van Middelaar inmiddels deel uitmaakt van het kabinet dat Van Rompuy steunt, in het presidentschap van de Europese Raad.

Zelden zal het verloop van éen carrière zo volledig op boeklog te volgen zijn geweest.

Wat die Europese Raad is, en betekent, zou iedere burger horen te weten. Net als welke positie het Europese Parlement inneemt, en wat de Europese Commissie doet.

En het goede van dit boek is dat van Middelaar niet alleen dat uitlegt, ook wordt duidelijk wat in de onderlinge verhoudingen tussen deze drie gremia verschuift. Hij maakt bovendien zichtbaar hoe de regeringen van de lidstaten zich tot de EU verhouden. En welke uitwerking al die zo verschillende Europese verdragen hebben.

Bovenstaande opsomming doet alleen geen recht aan dit boek. Die laat het saaier klinken dan Van Middelaar is. Zo biedt hij bijvoorbeeld telkens mooie voorbeelden om de moeilijkheden te illustreren die de instelling van een Europese Unie veroorzaakt.

Wat is er bijvoorbeeld ‘Europees’ aan die unie? Bestaat er iets als een gezamenlijke identiteit? Is die vast te stellen, kan die worden opgelegd?

Komisch waren de verwikkelingen rond een bijbehorend lesboek. Historici uit twaalf landen schreven elk een concepthoofdstuk en ruzieden daarna over de woorden. In het hoofdstuk over Frankrijk moest de term ‘invasies der Barbaren’ worden vervangen door ‘invasies der Germanen’. De Spaanse omschrijving van de Engelse zeeheld Sir Francis Drake als ‘piraat’ werd geschrapt. Het bleek moeilijk tot een neutrale, ‘Europese’ versie van historische gebeurtenissen te komen. [318]

De tekst van dit boek is opgebouwd uit drie delen, waarvan het derde de titel draagt ‘De zoektocht naar publiek’. Want, dat is misschien wel de opvallendste constatering over de EU. Wij zijn dat Europa, en zijn dit ook al heel lang. En toch doen zelfs onze politici telkens nog alsof Brussel een vreemde macht van buiten is.

Van Middelaar hekelt terecht deze neiging om altijd te doen of EU-besluiten een staat plotseling overkomen. Hij noemt dat nare trekje zelfs propaganda.

Maar onze kennis over de Europese Unie schiet te kort. Op vele gebieden.

De paradox is dus dat de kiesgerechtigden sinds dertig jaar steeds minder belangstelling voor het Parlement tonen, terwijl zijn formele macht in dezelfde periode flink toenam. [387]

Het best vind ik deze dissertatie in het eerste deel, met de titel ‘Het geheim van de tafel’. Omdat Van Middelaar daarin laat zien wat verdragen, en overlegsituaties in de praktijk voor gevolgen hebben. Zo heeft de EU inmiddels 27 lidstaten, die heel verschillend over de dingen denken. Hoe kunnen die dan ooit overeenstemming bereiken in een Europese Raad?

Belangrijker dan de formele besluitvormingsregels is het feit dat men samen aan tafel zit. Niet zomaar een tafel, maar een tafel waar dingen, alleen al vanwege de band van het verdrag, tot gezamenlijk probleem moeten worden gemaakt en waar dus het vinden van een oplossing een gezamenlijke verantwoordelijkheid wordt. Het betekent dat zodra er een regel is, welke dan ook, om tot een besluit te komen, deze de besluitvorming bevordert. Onder druk komt er altijd een besluit uit. [121]

Al signaleert Van Middelaar wel éen principiële verschuiving. Ging het er in het begin om, toen de unie nog vooral een mijnbouwunie was, dat iedereen het met een beslissing eens was. Tegenwoordig worden besluiten genomen als niemand het daar mee oneens is.

In dit boek bouwt Luuk van Middelaar wel wat veiligheid in, omdat alles nog zo in beweging is. En wanneer houdt een ontwikkeling op een ontwikkeling te zijn, en wordt die een feit? Het is mooi dat hij ondanks al deze onzekerheden toch heel wat heeft weten te verduidelijken over de EU.