Eenzaamheid van stervenden in onze tijd ~ Norbert Elias

► door: A.IJ. van den Berg

Veel boeken van Norbert Elias [1897 – 1990] lijken aanvullingen op zijn hoofdwerk Über den Prozeß der Zivilisation. Zoals ook dit essay, waarin de socioloog de taboes bekijkt die er rond de dood zijn gegroeid.

Voor een deel beschrijft hij daarbij helemaal niets nieuws — dat we de omgang met onze doden hebben uitbesteed aan professionals lijkt zelfs nogal een dooddoener. Het is ook door de verbindingen die Elias trekt dat zijn werk zo rijk wordt. Door de verbindingen en daarmee dus het overzicht.

Dezelfde rust die me in staat stelt om op mijn gemak een boek te lezen; de stilte die ik om me heen heb kunnen creëren om dit boeklogje te schrijven, is in de geschiedenis redelijk uniek te noemen. Mensen waren voorheen nooit alleen, op de grootste zonderlingen en steilste monniken na. Maar door anderen uit ons leven te bannen, is er ook afstand gegroeid tot al hun wedervaren.

Dat is éen opmerking.

En er staan zo veel meer in dit boek, over ontwikkelingen die allemaal hebben meegeholpen om de dood zo ver mogelijk uit het leven te bannen. Waardoor het zo moeilijk is geworden om met dood en sterven om te gaan. Waardoor als er iemand sterft gauw de woorden stokken om deelneming te getuigen aan de nabestaanden.

Het tekent onze tijd ook dat we bij zo’n gelegenheid geen genoegen meer willen nemen met standaardfrasen, die door de tijd heen anders toch zo hun waarde hebben behouden.

Onze zo duidelijke verlegenheid in de aanwezigheid van de dood heeft een oorzaak. Knap is het als daar redenen voor aangewezen kunnen worden.