Informalisering ~ Cas Wouters

► door: A.IJ. van den Berg

Cas Wouters ging verder waar Norbert Elias ophield, in diens Prozeß der Zivilisation. Dat is zowel heel interessant, door het panoramische overzicht, en toch soms wat te simpel door het ontbreken van verklaringen voor wat er veranderde.

Net als Elias gebruikt Wouters etiquetteboeken om te laten zien hoe de zeden veranderden in de loop van de tijd. Hij koos er daarbij voor om ontwikkelingen sinds 1890 in Nederland en Duitsland te vergelijken met die in Groot-Brittannië en de VS. Al deze landen waren standenmaatschappijen op dat moment, met een beperkt contact tussen de verschillende sociale strata. Maar dit veranderde. Daarom heet dit boek ook Informalisering. Voor een deel houdt die informalisering in dat steeds meer mensen dezelfde zeden zijn gaan internaliseren.

De belangrijkste verschuiving die dit opleverde, is dat er iets veranderde in wat door mij doorgaans de geschiedenis van het ik wordt genoemd. Wouters heeft het over verschuivingen in de wij-ik balans, maar dat is hetzelfde. Wie of wat ik ben, bepaalt ook wie wij zijn, en zij.

Daarom kan het vervolgens als een probleem ervaren worden als er groepen in een land gaan wonen die volgens andere gedragsregels leven.

Het is door dit soort verklaringen van welbekende problemen dat dit boek zijn grootste waarde had. Nu ja, ik vond de vaak behoorlijk lange citaten uit de etiquetteboeken ook prachtig. Wouters heeft een goede hand om amusante citaten te vinden, die tegelijk ook iets toelichten.

Minder is dit boek, of misschien Wouters’ onderzoeksmethode, als het evidente verschillen tussen de vier landen laat zien. Dan fnuikt het dat Wouters vooral signaleert wat er veranderde, en daarbij liever niet naar verklaringen zoekt.

Wat ik bij het maken van dit boeklogje bovendien niet begreep, was waarom er zo veel miste in het boek. Een thema als de vrouwenemancipatie bijvoorbeeld, of de informalisering in de omgang tussen man en vrouw, ontbrak nogal pijnlijk.

Waarom deed Wouters al die ontwikkelingen af in een kort tussenhoofdstukje over fitness en de lichaamscultuur? Waarin ook nog de kleffe dierenliefde van de Britten in een moeite meegenomen werd?

Het Britse huisdier heeft een dwingende psychologische aantrekkingskracht die ontbreekt bij de gemiddelde Eurohond of -kat. In dit land hebben we over het algemeen geen aanraakcultuur — vooral niet als het om mannen gaat. In Europa raken mannen iedereen binnen hun bereik net zo makkelijk aan als dat ze lachen of glimlachen; voor de Britse man blijft een toelaatbare aanraking beperkt tot zijn vrouw en zijn hond. En over het algemeen wint de hond. (Courey 1985: 137) [zoals geciteerd op pagina 275]

Ik begreep pas bij het schrijven van deze woorden dat er wel eerdere publicatie moet zijn geweest. Dus deed ik niet eerder dan nu, wat elke fatsoenlijke recensent direct had onderzocht. Om te ontdekken dat Cas Wouters jaren voor Informalisering al het boek Seks en de seksen had uitgebracht.

Had ik het verkeerde boek gelezen.

wordt daarom vervolgd