Hofsamenleving ~ Norbert Elias
Ik lees aanzienlijk meer debuten dan op boeklog worden besproken. In die zin kent dit publieke leesdagboek wel degelijk zelfcensuur. Want, aan de eerste pogingen van auteurs mankeert doorgaans nogal wat. Bovendien is er geen ander werk van hen om mee te vergelijken.
Ooit was het de goede gewoonte onder recensenten om auteurs pas uitgebreid te gaan bespreken bij hun derde boek. Dan hadden die tenminste blijk gegeven het schrijverschap serieus te nemen. En daar zit wel wat in.
De hofsamenleving is het eerste boek van Norbert Elias. Ook al verscheen het pas in 1969 — dertig jaar na zijn Prozeß der Zivilisation. Eerdere publicatie was onmogelijk; hoewel het manuscript gereed was. De Nazi’s kwamen aan de macht in 1933. Elias vluchtte uit Duitsland weg.
En dit boek is duidelijk een debuut. Zo lijken sommige hoofdstukken meer op een uitgeschreven collegetekst dan op boekenproza. Elias begint iets te vaak met zinnen als: ‘zoals we hebben kunnen zien’. Er staan ook nogal wat verzuchtingen in het boek, waarin de auteur dan hoopt dat iets nog eens uitgezocht zal worden.
Bovendien ligt er dat hoofdwerk van hem. Die Über den Prozeß der Zivilisation. Wat in veel opzichten een uniek boek is omdat er een helemaal nieuwe manier van denken in werd ontwikkeld.
Behalve dan dat Elias dus zelf in De hofsamenleving al tot aanzetten kwam die in de richting neigden van waar hij later een heel boek aan zou wijden; in twee delen.
Norbert Elias onderzocht hoe een hofhuishouding werkte — daarbij vooral kijkend hoe het in Frankrijk toeging. Waar een absoluut koning een hele schare aan volk om zich heen verzameld had. Die al evenmin bijdroegen aan de productiviteit van de natie, maar het toch heel druk hadden met alles en elkaar.
De zelfbeheersing onder de hovelingen, in hun concurrentie met elkaar om zo verfijnd als kon te zijn, en daarmee het gegeven dat zij hun manieren geïnternaliseerd hadden, is dan zo’n aanzetje dat later uitgebreid is uitgewerkt in Über den Prozeß der Zivilisation.
‘Het pantser van de zelfdwang’ noemt Norbert Elias dit dan in het boek — wat ik verder wat mager vond aan zulke vondsten. Later werd hij een beter schrijver. Of misschien maakt ervaring auteurs enkel wat minder onhandig. Dat kan natuurlijk ook.
Ik vond De hofsamenleving ook moeizaam lezen door een gegeven van buiten het boek. Voor mij is de inrichting van zo’n absoluut koningschap vroeger een soort absurd theater. Om het gegeven bijvoorbeeld alleen al dat vorsten geen tel alleen waren; omdat er altijd volk om hen heen was — tot in bed aan toe, bij wijze van levende kruik.
Wat ik al niet weet over de stoelgang van Lodewijk xiv, en de gewoonten daar omheen. Terwijl deze nochtans toch ook ziekelijk geconstipeerd was. En goed, dan zal deze informatie uit later onderzoek komen, dat Elias nog niet kennen kon.
Norbert Elias probeerde evenwel sociologisch naar hofhoudingen te kijken. Het hele verschijnsel te objectiveren, om eens te zien wat dat dan aan inzichten opleverde. In plaats van voor de platte anekdotiek te gaan waar de historicus toevlucht toe neemt om een verhaal leuk te maken.
Me dunkt alleen dat de hoge kwaliteit van Über den Prozeß der Zivilisation de blik op Der höfische Gesellschaft vertekent. De goodwill die het meesterwerk oproept, maakt het boek dat hij daar voor schreef aanmerkelijk beter.
Geen boek is dan ook moeilijker te beoordelen kortom dan een debuut.
RSS feeds