Slimme onderbewuste ~ Ap Dijksterhuis

Vooraf intrigeerde me vooral wat Dijksterhuis over zijn eigen onderzoek had te melden in dit boek. Zijn naam was me onder meer een aantal malen positief opgevallen in 59 Seconds, van Richard Wiseman.

En aan beide boeken houd ik nu dan in elk geval een idee over, aan wat psychologen ‘priming’ noemen.

Dijksterhuis ontdekte, werk van anderen navolgend, dat je mensen naar believen slimmer of dommer kon maken door ze het juiste stereotype te voeren vooraf aan een test. Hadden ze zich in professoren moeten verdiepen, dan werden ze daar intelligenter van dan gemiddeld. Was ze gevraagd aan voetbalvandalen of fotomodellen te denken, dan sloeg hen dat met domheid. 1

En dat primen werkte ook door op gedrag. Wie schoonmaakmiddel had geroken werd netter, volgens andere onderzoekers. Wie was opgedragen over bejaarden na te denken werd langzamer en conservatiever.

Van politieke debatten worden mensen dan weer langdradiger.

En zulke effecten treden op zonder dat we ons daar bewust zijn; en tot voor kort, zonder dat we daar van wisten. Wat dan weer enkel kan omdat ons bewustzijn zo’n enorm klein deel is van wat we waarnemen.

Dijksterhuis poneert in Het slimme onderbewuste dat we bewust hoogsten 60 bits aan informatie kunnen hanteren — dat is het telefoonnummer wat een paar tellen moest worden onthouden. Tezelfdertijd verwerken onze zintuigen 200.000 keer zo veel informatie; maar dat valt pas op als er een direct nut voor is.

Dit boek bleek allereerst een introductie in dit onderwerp te zijn, waarbij in de loop ook heel wat misverstanden uit de geschiedenis werden opgeruimd.

Mij interesseerde hoofdstuk 6 het meest, waar Dijksterhuis over onbewuste creativiteit schrijft. Sommige aspecten van dat onderwerp had ik al verkend. Boeklog is zelfs een bewijs van het gegeven dat ik denk aan wat hier moet komen te staan, zonder daar aan te denken. Anders zou het me niet mogelijk zijn ’s ochtends zo snel een tekstje te maken.

Vanuit dat gegeven wordt heel interessant hoe anderen hun onderbewuste voor zich aan het werk zetten; zoals dat schilders als Picasso die niet wensten na te denken bij waar ze mee bezig waren.

Dijksterhuis formuleert dan iets dat velen, waaronder Norman Mailer, ook al hadden gemerkt:

Het onbewuste schrijft, het bewuste herschrijft. [146]

En het voordeel van Dijksterhuis’ onderzoek, en het werk van zijn collega’s is dan uiteindelijk dat er meer van dat soort nuttige vuistregels uit te destilleren zijn.

Zoals dat je betere beslissingen neemt na eerst nog even iets anders te hebben gedaan dat ook een stevige mentale inspanning vraagt…

Ap Dijksterhuis, Het slimme onderbewuste
Denken met gevoel
240 pagina’s
Bert Bakker, 2007

1. Het is geen enkele onderzoeker elders ooit gelukt deze resultaten te bevestigen. Dijksterhuis deed dus maar wat. [↩]

[x]opgenomen in het dossier: domheid, ik [het ik]