Ware toedracht ~ Ton Derksen

Derksen werd bij het grote publiek bekend door het boek Lucia de B. 1. Daarin stelde hij principiële vragen over hoe de rechtszaken gevoerd werden tegen deze van seriemoord verdachte verpleegkundige. Zulke fundamentele vragen waren dit, dat er een beweging ontstond om de zaak tegen Lucia te heropenen.

Daarop bleek dat de moorden niet eens bestonden, maar zowel Openbaar Ministerie als rechterlijke macht blind waren geweest in hun drang tot vervolging. Overtuigd van de schuld van Lucia de Berk, moest zij wel schuldig zijn. Ook al bestonden de misdaden die zij gepleegd zou hebben slechts op papier, en in hun hoofden.

In het boek De ware toedracht biedt Derksen een afstandelijker inleiding in wat er speelt als mensen op zoek naar de waarheid gaan. Hoe vooroordelen hun blik daarbij kleuren. En waardoor er daarbij verdere blikvernauwing optreedt.

Daarbij richtte hij zich in eerste instantie op de keten politie, Openbaar Ministerie, en rechterlijke macht. Veel van voorbeelden die Derksen toepast bestaan uit principiële missers in rechtszaken. Nogal wat daarvan kwamen overigens in eerder op boeklog besproken titels langs.

Meest opvallend aan dit boek vond ik de geringe aandacht die Derksen besteedde aan statistiek als hulpmiddel om nader tot de waarheid te komen. Al is daar over te zeggen dat zaken als kansberekening soms zo tegen onze intuïtie ingaan, dat onoordeelkundig gebruik zelfs behoorlijk gevaarlijk is.

Lucia de B. werd juist veroordeeld doordat een getuige-deskundige met hulp van statistiek had ‘aangetoond’ dat het vrijwel onmogelijk was dat er zo veel doden konden vallen tijdens iemands diensten.

Belangrijkste hoofdstukken in dit boek staan dan ook in het eerste deel. Dat gaat over de noodzaak om bij onderzoek open te blijven staan voor het bestaan van alternatieve scenario’s; die evenzogoed een verklaring kunnen bieden.

Tegelijk is dat misschien wel een onmogelijke eis. Ook Derksen behandelt de effecten van ‘priming’.

Veel van wat wij beslissen gaat buiten ons bewustzijn om. En het lijkt me dat we nu pas beginnen te beseffen wat dit betekent. En hoogstens een miniem begin hebben aan ideeën om de negatieve gevolgen van priming weg te nemen.

Ton Derksen, De ware toedracht
Praktische wetenschapsfilosofie voor waarheidszoekers
271 pagina’s
Uitgeverij Veen Magazines, 2010

1. zijn vrouw schreef later het boek Er werd mij verteld [↩]

[x]opgenomen in het dossier: recht & krom