Ver heen ~ P.C. Kuiper

► door: A.IJ. van den Berg

Om verschillende redenen is Ver heen een klassieker geworden in het omvangrijke subgenre van de autobiografieën waarin iemand terugkijkt op een tijd van depressie. Die redenen lijken me meer van doen te hebben met de omstandigheden om het boek dan met de inhoud.

De auteur, Piet Kuiper [1919 — 2002], was een hoogleraar psychiatrie die plots als patiënt in zijn eigen kliniek belandde — waar hij alle personeel zelf had aangenomen of opgeleid. Alleen genas hij daar niet.

Kuiper was bovendien een autoriteit, die in jaren zestig en zeventig grote invloed had op de ideeën in het vak over geestesziekten.

Verder bereikte Ver heen een onverwacht groot publiek, nadat de emeritus-hoogleraar langs kwam in de talkshow van Adriaan van Dis, en daar openlijk zijn problemen besprak.

Een taboe leek daar te zijn doorbroken.

Tegelijk biedt dit boek een atypisch verhaal, dat afwijkt van de gebruikelijke depressiegeschiedenissen. Piet Kuiper werd ook echt onberekenbaar gek, en is daarom meermaals opgenomen. Twee jaar lang werd hij naast zijn depressie ook geteisterd door psychotische wanen. Door zijn godsdienstige jeugd waren die wanen nogal gekleurd bovendien. Zo ging hij mensen te lijf die hij als het Kwaad zag, of om hen te redden.

Kuiper vertelde zijn geneesheren te twijfelen tussen twee diagnoses:

ik ben dement en kan daardoor kan ik allerlei dingen die ik in mijn hoofd haal niet corrigeren. De andere: ik ben in de hel, die ik rechtvaardig verdiend heb. [95]

Behandeling sloeg pas aan toen hij in een specialistische kliniek kwam voor onbehandelbare depressies. Daar kreeg hij een toen al ouderwets medicijn, een MAO-remmer, en had dat niet geholpen dan waren er elektroshocks ingezet.

Gelukkig voor Kuiper sloeg de MAO-remmer aan.

Daarnaast krabbelde hij terug door schildertherapie — dit boek is heel vervelend op glad en glimmend papier gedrukt, enkel om de schilderijen die hij medio jaren tachtig maakte goed te laten uitkomen in kleur.

Doordat Kuiper de gelegenheid te baat nam om zijn ideeën over psychiatrie door het boek te sprenkelen, is Ver heen inmiddels wel vooral een plaatsbepaling in de tijd geworden. Zijn verleden, als een psychotherapeut die nogal in Freud doorkneed was, weegt daarbij mee. Hij weet zeker dat zijn persoonlijkheid bepalend moet zijn geweest in het ziektebeeld, dus krijgt de lezer nogal wat anekdotes uit zijn arbeidzame leven mee.

Boeken als deze lees ik dan ook allereerst om te zien wat ooit als normaal werd gezien, en waarom dan wel.

[ wordt vervolgd ]