Mijn leven ~ Alma Mahler

► door: A.IJ. van den Berg

Het is dus mogelijk om vooraf al te veel van een boek te weten. Om zelfs te beseffen dat lezen niets uitmaakt — want er speelt zo veel om de uitgave heen dat een persoonlijke kennismaking niets kan toevoegen.

Mijn leven van Alma Mahler-Werfel [1879 – 1964] is een dubieus werk. Wat onder meer aan enige merkwaardige karaktertrekjes van mevrouw ligt. Zo hield ze er nogal antisemitische ideeën op na, en is ze toch ook met twee joden getrouwd geweest — de componist Gustav Mahler, en de schrijver Franz Werfel.

Mijn leven is bovendien de vertaling van de gladgestreken Duitse versie van de autobiografie. Die een sterk bijgeschminkte tekst biedt van een eerder Amerikaans boek, And the Bridge Is Love. Op die Engelstalige versie was namelijk nogal wat kritiek gekomen. Mede om mevrouw’s uitspraken over ‘die Judenfrage’. Die daarom voortaan weggelaten werden.

Bovendien kan een autobiografie van alles, maar zelfs het meest onbescheiden egodocument zal niet kunnen uitleggen waarom anderen de persoon aan het woord zo verschrikkelijk graag wilden leren kennen.

En er even van afgezien dat ze niet onverdienstelijk schijnt te hebben gecomponeerd, en dus dit goed verkochte boek op haar naam heeft staan — waar zeker drie ghost writers aan geschreven hebben — is Alma Mahler-Werfel toch voornamelijk bekend gebleven omdat ze zo dicht bij enkele grote mannen heeft verkeerd.

Ze moet mannen geweldig hebben kunnen bewonderen — waarbij ik denk: vleien. Zo mijn gedachten niet nog dubieuzer worden.

Dit begon al met Gustav Klimt, waar ze eigenlijk nog te jong voor was, en zette zich voort in een huwelijk met de componist Gustav Mahler. Volgde er ook een huwelijk met de Bauhaus-architect Walter Gropius. Had ze tussendoor een liaison met de schilder Oscar Kokoschka, wat onder meer tot onduidelijkheid leidde over het vaderschap van een kind. Ging er ook nog meer dan éen kind dramatisch dood. Was er behalve die cultureel zo dynamische tijd in Wenen aan het begon van de twintigste eeuw en vervolgens nog zo veel meer. Tot aan een Tweede Wereldoorlog aan toe die werd doorgebracht in ballingschap.

Toch. Het is dat een bladzijde uit deze autobiografie werd aangehaald in Golo Mann’s onvoltooide memoires, anders had ik dit boek waarschijnlijk nooit ingekeken. Vanwege de matige reputatie.

En het zij gezegd, het boek biedt ook niet zo heel. Weinig van wat lezen zo prettig kan maken in elk geval. Niets meer dan het besef vooral dat andermans biografieën, in schrift of op film, het raadsel dat deze vrouw vormt al evenmin zouden kunnen verklaren.

Mijn leven is al geen boek om onbevangen te lezen, omdat Alma Mahler-Werfel zo veel wegliet — voor wie haar levensloop kent.

In de tekst zelf valt dan weer op hoe vaak ze klaagt over de mannen die ze eerder ophemelde, en met haar belangstelling vereerde. En natuurlijk zat Mahler fout door zijn vrouw het componeren te beletten — naar onze ideeën. En vanzelfsprekend blinken genieën niet overal in uit; zoals voortdurende empathie voor hun hele omgeving. Maar Alma Mahler-Werfel slaagde er toch ook in om zo te klagen in dit boek dat die mannen van mij zonder meer gelijk kregen dat ze haar niet altijd even serieus namen.