Invention of Air ~ Steven Johnson
Van politiek begrijp ik niets. En lang was daarbij de grote vrees dat dit aan mij lag. Inmiddels ligt het toch anders. Politici hebben al evenmin een idee wat ze nu precies aan het doen zijn; zo is mijn overtuiging nu.
Anders zou er wel eerlijker gediscussieerd kunnen worden over voorgestelde wijzigingen in het beleid. Dan zouden de politici ook nog weleens durven toe te geven kennis te ontberen. Of eens erkennen stelselmatig doof te zijn voor het geluid van geïnformeerde buitenstaanders.
Politiek is veel meer mode dan wijsheid. Wat het bijvoorbeeld heel merkwaardig maakt dat als hier nieuwe wetten worden ingevoerd deze meteen voor eeuwig gelden. Deugt zo’n wet niet — en onbedoelde gevolgen zijn er altijd — dan kan zo’n wet nooit eenvoudig worden ingetrokken.
Dus als de gemeenten hier ineens allerlei zaken van het Rijk dienen over te nemen, moeten alle vierhonderd gemeenten dat allemaal ineens tegelijk. Nooit is er dan eerst even een paar jaar proefgedraaid in een representatieve gemeente of drie, vier, om te kijken wat alle gedoe oplevert daar.
Afgezien van alle problemen bij zo’n stelselwijziging die nu al uit te tekenen zijn, weet je als historicus ook dat over een decennium of wat de mode weer anders wordt. En het Rijk taken gaat centraliseren. Want zo ging het altijd.
Ik kwam tot deze overwegingen door Steven Johnson’s biografie van Joseph Priestley (1733 — 1804). Dat was een Britse homo universalis die als politiek banneling eindigde in de VS. Priestley was niet alleen priester, hij was ook natuurwetenschapper, en een politiek theoreticus, die vlijtig publiceerde.
Bovendien vond hij dat deze combinatie van activiteiten vanzelf sprak. De ene bezigheid verrijkte de andere. Politiek bedrijven zonder een zekere wetenschappelijke orde daarin te betrachten, was hem een gruwel. Tegelijk was het bedrijven van wetenschap voor hem enkel mogelijk bij een vrije uitwisseling van ideeën — dus zonder daarin politiek te bedrijven of eigenbelang na te jagen.
En de tijd heeft hem gelijk gegeven dat iedereen er baat bij heeft als kennis gedeeld wordt.
Toch had Priestley al in de negentiende eeuw geen beste reputatie meer. Hij had de vader van de scheikunde kunnen zijn, volgens de specialisten toen. Maar Priestley had te lang vastgehouden aan de verkeerde ideeën volgens hen.
Was er bovendien dat ballingschap nog — wat hem al bij voorbaat tot een dubieus man maakte.
En dan is The Invention of Air weliswaar geen hagiografie, Steven Johnson heeft wel zijn best gedaan om een monument op te richten voor Joseph Priestley.
Het best lukt hem dat in de hoofdstukken over het wetenschappelijke onderzoek van Priestley. Omdat daarin zo mooi duidelijk wordt waar de grenzen van het weten lagen indertijd. Zo had men midden achttiende eeuw geen idee wat lucht precies was. Alleen werden er wel overal dezelfde proefjes gedaan. Die vragen opriepen.
Want als je een brandende kaars onder een glazen stolp zette, doofde deze even later vanzelf.
En een muis onder glas raakte op een gegeven moment bewusteloos.
Zette Priestley ook eens een muntplant onder een stolp. Vanuit het idee dat de plant daarop wel heel snel verschrompelen zou. Alleen gebeurde dit niet. Plaatste hij een kaars bij de plant onder het glas. En toen bleef het vlammetje daarop veel langer branden dan normaal. En als een muis bij de plant werd gezet, bleef zo’n beestje veel langer rondscharrelen dan volgens de theorie mogelijk was.
Hoe kon dat dan?
Enfin, dan heeft wetenschap waarschijnlijk het voordeel dat als iets eenmaal kennis is geworden daar na een tijd ook een kleuterversie van mogelijk wordt; die voor de meeste mensen wel voldoet ook.
In elk geval is het na dit boek veel makkelijker te onthouden wat Priestley precies aan vondsten en uitvindingen deed, dan dat ik me zal herinneren waarom hij een politiek banneling moest worden. Behalve dan dat hij ideeën had die ingingen tegen de mode van de tijd; en die tijd nog een vrij absoluut koningschap kende.
Johnson vertelt ook weinig over Priestley’s periode in Amerika. Hoogstens dat deze zich daar buitengesloten voelde. Hij mistte de koffiehuizen van Londen. En hij mistte de snelle briefwisseling die er daar mogelijk was met iedereen; omdat de post niet eerste eeuwen over zee moest reizen.
De vraag waarom de post uit Amerika eerder in Engeland was dan omgekeerd, wordt trouwens behandeld in dit boek. Want dat er zoiets bestond als de golfstroom moest nog worden ontdekt — waarvoor Benjamin Franklin verantwoordelijk was. Ook dat verhaal is weer van een wonderbaarlijke schoonheid. Zien wat de vraag precies was, vergde al een inspanning. En dan nog zijn eigen waarnemingen nodig — van drijvend zeewier uit warmere streken — en zulke waarnemingen doen zich pas voor aan iemand die durft te blijven kijken.
RSS feeds