Alle unfrisierte Gedanken ~ Stanisław Jerzy Lec
Van de meeste boeken blijft hoogstens een uitspraak of twee over. Waarom zou je dat procedé dan niet alvast omdraaien, en je beperken tot een aforisme of wat. Waarmee dat hele boek niet hoeft te worden geschreven?
Terloops staat deze uitspraak in Lec’s verzamelbundel Alle unfrisierte Gedanken — alleen dan scherper verwoord dan in mijn wijdlopige parafrase. En zulke naar zichzelf verwijzende regels zijn zeldzaam in dat boek. Wat ik jammer vind.
Als een man enkel slimme zinnetjes produceert, dan laten die uitspraken deels ook wel zien wat deze schrijver er voor eentje is. En toch was dat ditmaal net niet genoeg.
Lec noemde wat hij deed satire — alleen mag ik nu gaan reconstrueren waar dat satire op kan zijn geweest. Het leven? Nogal eens vermoedde ik verwijzingen te lezen naar het leven in een totalitaire staat; alleen, welke was dat dan?
Canneti schreef overigens dat het van alle grote aforisten leek of ze elkaar kenden. De hoeveelheid spitsvondigheid in een gegeven periode lijkt me ook eindig. Ongeacht land, of politiek stelsel.
Had Lec wel een roman geschreven, of desnoods een verhaal of wat, dan had ik hem beter kunnen doorgronden.
Nu restten me enkel wat biografische gegevens, die de samenstellers van Lec’s verzamelde werk me aanreikten. Stanisław Jerzy Lec [1909 — 1966] werd in Lemberg geboren, dat toen nog tot de Donau-monarchie behoorde, ging in Wenen naar school, en werd na de bezetting van Polen in een concentratiekamp gestopt. Hij was Joods. Na twee jaar lukte het om uit dat kamp te vluchten, waarna hij onderdook bij de Poolse partizanen.
Deze jaren, waarin hij constant in levensgevaar was, worden als bepalend gezien voor Lec’s blik op de wereld.
Na de oorlog werd hij diplomaat voor Polen, onder andere weer in Wenen, en leefde hij nog een tijdje in Israël.
Verder vertaalde Lec vele groten uit de klassieke Duitse literatuur naar het Pools — waarbij hij tot nogal wat van zijn uitspraken schijnt te zijn geïnspireerd. Wat dan weer verklaart dat Stanisław Jerzy Lec zo geliefd werd in Duitsland. Hij bracht ze daar de wijsheden uit hun eigen literatuur terug, alleen dan net wat anders verwoord, zo vermoed ik nu.
Lec’s Ongekamde gedachten waren al heel lang een favoriet van mij, in welke verzameling ook. Alleen komt dat enkel door de aforismen die me bij het lezen meteen pakken. De rest van de uitspraken — en dat is toch echt de overgrote meerderheid — passeert ongemerkt. Waardoor ik jaren later zo’n deeltje kan gaan lezen, en dan alles helemaal nieuw lijkt. En er zelfs een teleurstelling kan groeien over het niveau.
Pas als een bekende uitspraak langskomt, is dat dan het bewijs dat ik zo’n bundel eerder las.
En van sommige uitspraken moet ik dan bij het lezen zelfs toegeven die weleens in mijn eigen geschriften gebruikt te hebben — al dan niet licht bijgekleurd — zodat het me soms schokt om te zien dat ik daarmee onbewust plagiaat heb gepleegd. Zoals trouwens alle lezers en schrijvers dat zullen doen. Dwergen zijn we, op de schouders van giganten; om nog eens een beeld te lenen.
Alleen valt het bij andere schrijvers minder op als een regel uit hun werk zo in het geheugen blijft hangen dat deze eigen wordt. Bij een maker van aforismen zijn er alleen die zinnetjes maar.
Die meisten Menschen sind Mörder: sie töten einen Menschen. In sich selbst.
is bijvoorbeeld zo’n aforisme dat ik in talloze varianten gebruikt heb, zonder daarbij ooit aan Lec te denken.
Bewust plagiaat plegen, is overigens iets heel anders.
[ is vervolgd ]
RSS feeds