Checklist manifest ~ Atul Gawande

Gebruikt er iemand weleens het woord afvinklijst of afstreeplijst? Serieus? Ik betrap mijzelf er namelijk op wel bij voorkeur de werkwoorden als afvinken of wegstrepen te gebruiken, in plaats van checken of zelfs afchecken, terwijl checklist toch de enig juiste aanduiding blijft voor een lijst die dient ter controle of aan alle vereisten voldaan is.

Wellicht dat dit over tien twintig jaar anders is. Voorspelbaar is niets. Want tekstverwerker haalde het bijvoorbeeld wel in plaats van word processor. Terwijl rekenblad nog altijd een vreemd puristische aanduiding is voor wat iedereen altijd spreadheet noemt.

Het checklist manifest van de Amerikaanse internist Atul Gawande gaat over twee zaken. Hij vertelt de nog relatief korte geschiedenis van een nieuwe manier van denken, die het professionals helpt om fouten te voorkomen. En daarnaast is er zijn eigen verhaal; over hoe hij voor de WHO geprobeerd heeft om een standaard-checklist op te stellen voor chirurgische ingrepen. Zodat er minder fouten zullen worden gemaakt in de operatiekamers wereldwijd.

Dat medische verhaal heeft wel éen opvallende omissie wat mij betreft. Omdat altijd zo omfloerst in het nieuws komt hoeveel doden er nu werkelijk vallen door missers in het ziekenhuis. Als ik de ergste cijfers moet geloven, is incorrect medisch handelen in de VS de op twee na meest voorkomende doodsoorzaak. Alleen dan wel eentje die te zelden in de ‘normale’ lijstjes voorkomt.

Peter Bügel had me er lang geleden ook al op gewezen dat het dodental altijd drastisch daalt op het moment dat de doktoren gaan staken.

Gawande’s verhaal heeft evenwel een andere invalshoek. Voor hem werd steeds duidelijker dat chirurgie teamwerk is, waarin elk teamlid een ander direct moet kunnen corrigeren als deze de fout ingaat. De invoering van checklists bleek namelijk opvallend goed te helpen om iedereen medeverantwoordelijk te maken voor wat er allemaal gebeuren moest.

Moeilijkheden met de invoering van controlelijsten zijn er overigens volop. Zo blijkt het problematisch te zijn om tot een goede beknopte uitsplitsing te komen, waarop dan enkel de hoogst noodzakelijke taken staan. Checklists nalopen, mag namelijk niet te veel tijd kosten.

En ook is nog lang niet elke professional overtuigt van het nut van checklists. Chirurgen waren nu eenmaal decennia lang God in de operatiekamer. Die werden niet tegengesproken, zij waren almachtig. Terwijl ook chirurgen zonder checklist geen enkel overzicht hebben van wat er allemaal al met een patiënt gebeurd is, voor deze de operatiekamer wordt ingereden.

Ze menen te weten wat er allemaal moet zijn verricht, aan premedicatie bijvoorbeeld, alleen valt dit zonder goede lijst nooit te controleren.

Meest opvallend aan dit boek vond ik dat Atul Gawande’s pogingen om tot betere werkmethoden te komen nog zo nieuw zijn. Pas sinds deze eeuw wordt in ziekenhuizen serieus werk gemaakt van betere controlemechanismen en protocollen, als ik hem moet geloven.

Omdat de checklist immers al zo veel langer bestaat. Gawande beschrijft ook hoe de luchtvaart al in de jaren dertig methodiek probeerde aan te brengen in het werk van professionals. De vliegtuigen werden zo ingewikkeld dat ze domweg konden neerstorten als de piloot enkel afgaand op zijn ervaring alles klaar maakte voor de vlucht.

Boeing blijkt ook nog steeds enorme expertise te hebben in het opstellen van compacte checklists.

Atul Gawande, Het checklist manifest
Over de juiste manier van werken
206 pagina’s
Uitgeverij Nieuwezijds, 2010
vertaling door Henk Moerdijk van The Checklist Manifesto, 2009

[x]opgenomen in het dossier: geneeskunde