Handmaid’s Tale ~ Margaret Atwood

► door: A.IJ. van den Berg

Altijd als in een film buitenaardse wezens de aarde aanvallen, is de VS het eerste slachtoffer. Amerikanen vinden dat logisch, want hoezo bestaan er nog andere landen dan? En de rest van de wereld heeft eveneens begrip. Niet vreemd dat intelligent leven van elders de aarde wil helpen beschermen tegen de agressor die de VS is geworden.

Ofwel, er bestaan nogal wat voorbeelden van speculatieve films, series, en boeken waarin dat ene land, de VS, strijdtoneel is, of een heel ander regime heeft dan op het moment. En toch was dit niet eens waarom The Handmaid’s Tale van de Canadese auteur Margaret Atwood me tegenviel.

In deze roman is Amerika een theocratie geworden, die hernoemd werd tot de Republic of Gilead. Omdat Margaret Atwood meende dat enkel een dwingende religie een democratie geloofwaardig in éen keer tot een autocratie zou kunnen maken.

Maar als religie ergens overheerst, gaat dat altijd ten koste van vrouwen. Het boek toont hoe zij van het ene moment op het andere wilsonbekwaam werden geacht — zelfs hun bankrekeningen zijn dan plots geblokkeerd.

Het verhaal in de roman wordt vertelt door een dienstmaagd, die enkel dient als om kinderen te baren van een commandant hoog in de hiërarchie. Zelfs haar naam is ze kwijt. Offred heet ze. Of-fred. Van commandant Fred. De dochter uit haar eigen huwelijk is haar allang afgenomen. Want het bewind heeft haar huwelijk ongeldig verklaard. Haar man was al eens eerder getrouwd, en gescheiden, alleen worden zulke scheidingen niet meer erkend. Waardoor zij ineens een buitenechtelijk kind had; wat dus niet mocht.

Atwood heeft voor haar roman niets verzonnen dat niet al eens ergens gebeurd was in religieuze samenlevingen. Wat zij deed, was om deze praktijken naar een min of te meer hedendaags Amerika te importeren. Computers spelen alleen nog geen rol in het boek, laat staan internet; en de oneindige mogelijkheden tot toezicht die daarmee ontstonden. Bedacht ze wel heel slim een hoofdpersoon die nog weet heeft van hoe het vroeger was, voor haar slavenbestaan, en die daarop kan terugblikken.

Punt was voor mij alleen dat er sinds de jaren tachtig in verscheidene landen een vergelijkbare omwenteling plaatsvond richting theocratie. Talloos de foto’s online waarin jonge Afghaanse of Iraanse vrouwen getoond worden in de jaren zestig en zeventig, waar ze er in onze ogen normaal uitzien, die dan in contrast staan met de hobbezakken waarin de vrouwen verplicht rondlopen op het moment. Hun hoofd op zijn minst deels bedekt.

Verder zetten terreurgroepen tegenwoordig hun meest gruwelijke daden in video’s online.

Omstandigheden van ver buiten het boek hadden daarom voor mij nogal wat invloed op deze roman. Omdat Atwood’s verhaal, hoe pijnlijk ook, daar ineens zo klein van werd. Zelfs met veel suggestie is een roman over het leven van éen geknechte vrouw in een theocratie nooit zo ‘echt’ te krijgen als jarenlange nieuwsuitzendingen en documentaires over landen waarin de Godsdienstwaanzin en de bijbehorende vrouwenonderdrukking alles bepalend is geworden.

Geen roman kan het winnen als een lezer gaat denken: wat voegde het toe om hier fictie van te maken?

De ontvoerde schoolmeisjes van Boko Haram maakten Atwood’s fictie tam.

The Handmaid’s Tale is wel éen van de boeken die plots weer flink in de belangstelling kwam te staan in 2016. Dit kan zijn omdat éen van de betaalzenders een TV-serie maakt op basis van het boek. Sinds de verkiezing van Donald J. Trump in de VS bestaat daar bovendien behoorlijk wat spanning over de koers die dat nieuwe bewind gaat voeren. Trump’s vice-president denkt dat homosexualiteit een ziekte is die genezen kan worden met elektroshocks. De vrijheid van vrouwen om voor abortus te kunnen kiezen kan ook ineens weer een strijdpunt worden.

Dus had Margaret Atwood absoluut gelijk toen ze besloot te laten zien dat de aard van een bewind zich het duidelijkst toont in welke ideeën er heersen over sexualiteit.