Ontmanteling van de democratie ~ Marcel ten Hooven

► door: A.IJ. van den Berg

Zelden zo duidelijk aan een boek gemerkt dat het door een journalist werd geschreven. Al was dat aanvankelijk zeker geen straf. Het las vlot. En tegelijkertijd zag ik ook dat een boek over politiek best een slagje abstracter mag zijn, om niet al binnen de kortste keren te verouderen. De voorbeelden die hij inzette, maakten dit wel heel erg voor altijd een uitgave uit 2018.

Ook al omdat Marcel ten Hooven (1957) ontwikkelingen beschrijft die de komende jaren voor problemen zullen blijven zorgen. In De ontmanteling van de democratie ontleedt deze politiek journalist wat er volgens hem aan het misgaan is tussen politici en hun kiezers. In Nederland, zowel als daarbuiten, en daarbij in het bijzonder dan in de VS.

Typerend journalistentrekje daarbij is ook dat hij zijn eigen conclusies daarbij hoogstens impliciet toont. Liever geeft Ten Hooven telkens even een deskundige het woord.

En ik moet toegeven vooral zulke citaten te hebben aangetekend. Of de titels van boeken waaruit deze waarheden stamden.

Havel schreef bijvoorbeeld, in het essay ‘Politics, Morality and Civility’:

Politici kiezen in grote mate zelf welke sociale krachten zij zullen bevrijden en welke onderdukken, of zij op het goede in iedere burger vertrouwen of op het slechte. Op degenen die in de politiek belanden rust daarom een verzwaarde verantwoordelijkheid voor de morele staat van de samenleving. Zij moeten het beste uit haar naar voren halen, ontwikkelen en versterken.

Zulke uitspraken laten alleen ook zien waar het aan ontbreekt in De ontmanteling van de democratie. Ten Hooven beschrijft weliswaar wat er gebeurt, en gebeurd is, met een nadruk op ontwikkelingen in deze eeuw, maar zijn zegslieden zijn daarbij vooral politici en een al gecanoniseerde denker hier en daar over politiek. Zelfstandig onderzoek ontbreekt. Terwijl de politieke werkelijkheid zo veel groter is dan wat er enkel in Den Haag plaatsvindt. Of in Washington.

Want wie willen er op dit moment bijvoorbeeld nog de politiek in, in Nederland, en waarom? Wat zijn dat voor mensen?

En welk soort mensen zou er nog niet dood in een politieke functie gevonden willen worden? Vanwege de vrijwillige lobotomie die nodig is om geweten en geheugen te verwijderen, omdat die alleen in de weg zouden zitten bij het carrière te maken in een politieke partij?

Ten Hooven signaleert onder meer dat een land waar enkel coalities kunnen regeren éen principieel voordeel heeft ten opzichte van de VS, of het Verenigd Koninkrijk: de politici kunnen elkaar niet openlijk tot vijand maken, want mogelijk moeten ze nog eens met elkaar een kabinet gaan vormen.

Geert Wilders schijnt trouwens ook heel leuk om te gaan met collega politici van andere partijen. Behalve als de buitenwereld mee kan kijken, in de media, of in de Kamer. Dan worden die anderen ineens wel zwart gemaakt.

En de kiezer ondertussen ziet dat beloftes die tijdens verkiezingsprogramma’s worden gedaan niets waard hoeven te zijn als de partij van hun keuze wil gaan regeren.

Is inmiddels ook duidelijk dat multinationale bedrijven vrolijk mee mogen doen om het regeerakkoord op te stellen als de VVD in het kabinet zit, zoals eerder bij het CDA. En wat die bedrijven dan willen, zoals afschaffing van de dividendbelasting à zeker € 2 miljard per jaar, wordt dan rustig doorgedrukt door de partij van de minister-president.

Ten Hooven’s boek liet nauwelijks enige herinnering na, omdat ik vrijwel niets las waarover ik nog nooit eens had nagedacht. Ook leek me dat de schrijver een te ruime definitie hanteerde van een begrip als populisme; zeker als daarmee dan eigenlijk nativisme werd bedoeld; die ziekelijke zucht het eigen land te isoleren als uniek geval, om zo politiek gewin te halen.

Wie beschrijven wil waar het bij democratie om gaat, ontkomt er alleen niet aan om daarbij dan grote begrippen in te zetten. Vrijheid. Vertrouwen. Een kwaliteit van De ontmanteling van de democratie door Marcel ten Hooven is zeker dat de auteur het aandurfde die abstracties op te zoeken en uit te werken. Een gebrek bleek alleen te zijn dat mij de wereld nog groter en ingewikkelder dan de auteur deed voorkomen. Waardoor een probleem werd dat de schrijver de werkelijkheid bekijkt vanuit zijn dagelijkse ervaring — die van politiek journalist in Nederland. Waarmee dan direct opvalt dat hij het nooit heeft over welke invloed de EU heeft, met zijn democratische besluiten, op de politiek hier.

En die parlementaire journalistiek, en hun nogal principiële problemen, is toch ook nogal een factor in een democratie; door Ten Hooven voor het gemak genegeerd in het boek. De pretentie van die beroepsgroep was altijd de waakhond te zijn van de democratie. Maar meer dan hijgend in een roedel achter de ontwikkelingen aan hobbelen zie ik deze lieden nog altijd niet presteren. Bovendien, Geert Wilders is groot gemaakt door dezulken. Net als Donald Trump in de VS. Hun megafoon versterkt nogal eens het verkeerde geluid honderdvoudig.

[ is vervolgd ]