Haagse invloeden ~ Tom-Jan Meeus

Voornaamste dat mij opviel aan dit boek over de Nederlandse politiek van het moment is dat er geen actieve politicus het woord in krijgt. De tekst gaat over hen, en hun vele gebreken. Op éen uitzondering na dan. Als Meeus de PVV onderzoekt — die partij met Geert Wilders als enigst lid — en hij zijn informatie wel halen moest bij mensen die bij Wilders uit de gratie raakten, en hun heil elders hebben gezocht.

En als daar nog twijfel over zijn mocht: de PVV is een totale éenmansshow. Waarvan de aantrekkingskracht bovendien tanende lijkt. Niet enkel omdat Geert Wilders voorspelbaar is geworden. Ondertussen namen traditionele middenpartijen, als CDA en VVD, bijna alle retorische trucs over van Wilders; om niet te zeggen dat zij hem tegenwoordig vaak inhalen uiterst rechts. Allemaal in de wanhoop zo iets aan kiezers te blijven overhouden.

Tom-Jan Meeus kwam in 2012 terug in Nederland, na een correspondentschap in VS, en ging voor de Haagse redactie werken van NRC Handelsblad. Daarin schreef hij elke zaterdag de rubriek ‘Haagse invloeden’ met daarin de verhalen over wat er echt had gespeeld die week.

Het boek Haagse invloeden is alleen geen makkelijke verzameling van deze columns. In plaats daarvan lezen de verzamelde verkenningen van Meeus als een verslag van wat hem zoal opviel na terugkeer in Nederland. Als het afstasten naar hoe het nu echt zit. Met daarbij aandacht voor wie er nu werkelijk het beleid opstellen in Den Haag, en dus de macht hebben, en de constatering dat wat actieve politici doen nog het meest lijkt op het reclame maken voor zichzelf, en niet meer dan dat. Benul ontbreekt. Laat staan een geheugen.

Angst voor de kiezers, angst voor feiten, angst voor fouten: zo is de politiek geworden. Het is de erfenis van Fortuyn en zijn opvolgers, die in de traditionele partijen de vrees voor een nieuwe volksopstand voortdurend in leven weten te houden. Het gevolg: ooit had je politici, vooral bestuurders van antirevolutionaire huize, die zeiden dat democratie geen zaak voor bange mensen is. Anno 2015 is democratie een zaak van voornamelijk bange mensen geworden.

Het verklaart de groei van de minipolitiek. Het verschijnsel dat partijen zo min mogelijk van hun ‘eigen verhaal’ willen inleveren, zodat politiek nu primair een doelgroepenproject is. Liever een zuiver standpunt voor de achterban van de eigen partij dan een prestatie voor de hele bevolking: eigen opinie eerst.

[ De groei van de minipolitiek ]

Nederland is volgens Meeus, en hij niet alleen, bijna onregeerbaar geworden. Zodra politici het eigen ego vooropstellen, wordt elk compromis te makkelijk als een verlies gezien; in plaats van nog de hoogste vorm van beschaving te zijn in een democratie die altijd door coalities wordt geregeerd.

Haagse invloeden heeft onder meer een hoofdstuk waarin Meeus met kiezers praat uit Woerden, die alle Haagse gedoe vrij goed doorzien en onverschillig gadeslaan.

Zijn onderzoek naar wie dan de macht heeft in Nederland en de echte beleidskeuzes maakt, dat hem langs tal van lobbyisten voerde, leverde overigens geen andere conclusies op dan ik eind vorig jaar al las in Lobbyland, van Ariejan Korteweg en Eline Huisman. Alleen was Haagse invloeden er al eerder dan dat boek uitkwam.

Aan Meeus’ boek zal me waarschijnlijk vooral het laatste hoofdstuk bijblijven. Omdat daarin wordt blootgelegd hoe de echte werkelijkheid afwijkt van wat de journalistiek daar over schrijven kan, en welk beeld bewindslieden vervolgens het liefst naar buiten brengen. In dit geval was de leugenaar van dienst Ronald Plasterk (PvdA), toen de minister van Binnenlandse Zaken (BZK), en daarmee onder meer verantwoordelijk voor de geheime dienst AIVD.

Door grote bezuinigingen tijdens het eerste kabinet van Mark Rutte, die inmiddels overigens stukje bij beetje worden teruggedraaid, raakte de werksfeer bij de geheim agenten nogal verziekt. Waarop de besten en meest daadkrachtigen onder hen ergens anders gingen werken. Wat de dienst al evenmin hielp. Vervolgens kreeg enkel het hoogste management een extraatje bijgeschreven.

Tom-Jan Meeus wist van deze problemen. Hij vond uiteindelijk zelfs iemand van de dienst die er in de krant over wilde praten. En vervolgens bleek dat het allemaal niet uitmaakt als je politiek wanbeleid kunt aantonen, zolang de verantwoordelijke bewindsman gewoon hard ontkennen blijft dat er iets aan de hand zou zijn.

Alleen is die geheime dienst een wat apart verhaal binnen de democratie. De werknemers daarvan mogen bijvoorbeeld de normale regels van de rechtstaat negeren, als dat moet.

En net in die tijd van het gerommel bij de AIVD kwam klokkenluider Edward Snowden naar buiten met de onthullingen dat de Amerikaanse geheime dienst NSA alle internet- en telefoonverkeer naar believen aftapt. En Nederland ontvangt, als bondgenoot, informatie die op deze manier vergaard wordt. Omgekeerd geven de onzen gegevens aan diensten als de NSA.

Plasterk verkocht ook daar onnoemelijke flauwekul over. Daar barste de Kamer toch nog eenmaal in woede over uit. En vervolgens gebeurde er niets. Behalve dan dat Meeus duidelijk werd dat de Tweede Kamer geheel niet begrijpt ook een controlerende taak te hebben, waarbij die controle zich toch echt uitstrekt tot wat sommige diensten aan rechten schenden om hun werk te doen.

Ronald Plasterk bleef gewoon minister. Tot zijn partij bij de eerstvolgende verkiezingen gedecimeerd werd om de bijdrage als junior-partner aan éen van die kabinetten Rutte. De kiezer strafte indirect wel. Zonder dat te weten waarschijnlijk.

Tom-Jan Meeus, Haagse invloeden
Hoe de Nederlandse politiek echt werkt
240 pagina’s
Nieuw Amsterdam, 2015

[x]opgenomen in het dossier: democratie?