Be My Knife ~ David Grossman

Twee redenen waren er om deze roman te willen lezen. Het interview met de Israelische auteur Grossman in éen van de Paris Review-bundels intrigeerde me. En het omslagontwerp van dit boek deed ook wat.

De op het kaft afgebeelde mevrouw is waarschijnlijk een Italiaanse. Dit portret werd gemaakt door de fotografe Wanda Wulz, in 1928. Het zou heel goed een zelfportret kunnen zijn, maar daar hebben ook de internetten me nog geen uitsluitsel over gebracht.

Had ik me beter in het werk van Grossman verdiept, dan was dit niet het eerste boek geworden dat ik uitgekozen had. Be My Knife is een nogal experimentele roman. De eerste 210 pagina’s bestaan bijvoorbeeld enkel uit brieven van de boekhandelaar Yair aan Miriam. Een vrouw die hij eerst helemaal niet kende, maar wier uiterlijk hem danig in de war bracht toen hij haar zag op een schoolreünie. Zij was daar met haar man. Yair is ook getrouwd, met kind, en toch neemt hij de stap om haar te schrijven.

Miriam antwoordt Yair meteen, maar haar stem komt pas later direct in het boek voor. Bovendien schrijft ze lang zo manisch veel niet als Yair. Pas in het boekgedeelte met haar woorden — uit haar dagboek — is te lezen wat ze denkt over Yair’s wens om, in de woorden van Kafka, elkaars mes te zijn.

What wouldn’t I give now, to read Milena’s lost letters to K.? To see, for instance, with what words she responded to his “love is that you are my knife with which I dig deeply into myself.”

I hope she immediately sent him a telegram in which she made it clear that a person must never, not ever, agree to be anyone else’s knife. You mustn’t even ask such a thing of anyone [230].

Grossman had éen goede redenen om deze roman te schrijven zoals die uiteindelijk vorm kreeg. De liefde tussen een man en een vrouw, en de belemmeringen die zij moeten overkomen, is al duizenden malen beschreven, en deze variant had op een traditioneler manier verteld geen bijzonder boek opgeleverd.

Tegelijk is de monomanie die Yair 210 pagina’s tentoonspreidt wat aan de vermoeiende kant. En de lezer moet ook helemaal mee in de obsessie van de man. Dan kan Grossman de brieven nog zo vol hebben gesprenkeld met aardige waarnemingen, de stem van zijn personage kende ik halverwege zijn boekgedeelte wel.

In het derde deel van dit boek komen Yair en Miriam om en om aan het woord. Het boek leidt dan toe naar een eerste ontmoeting tussen de twee. Of toch niet? Dat blijft onduidelijk tot op het laatst.

En als dit boek meer had gehad van wat het in de laatste honderd pagina’s bracht, dan was het een opmerkelijke roman geweest. Nu bleef ik achter met het idee: ja, zo kun je het inderdaad doen, maar waarom zou je; behalve dan om de voorspelbaarheid voor te zijn?

David Grossman, Be My Knife
309 pagina’s
Bloomsbury, 2002
vertaling uit het Hebreeuws, oorspronkelijk 1998

Leven en schrijven in tijden van oorlog ~ David Grossman

Eigenlijk zou ik liever een heel grote afstand houden tot dit onderwerp, zelfs in deze uithoek van het internet. Om me kalmpjes te blijven koesteren in de genade die afstand brengt. Ik heb nu eenmaal niets speciaals met Israël. Alleen is zo’n uitspraak al voldoende om woede op te roepen bij sommigen. Daarom moet ik ook meteen de disclaimer toevoegen al evenmin iets speciaals tégen Israël te hebben.

Mijn positie is die van de historicus, die meent dat er zeker na de Tweede Wereldoorlog goede redenen waren om de Joden een eigen staat te gunnen. Helaas zijn er daarop fouten gemaakt bij de vorming van Israël in 1948. Waarvan het grootste probleem, dat de Palestijnen die al in het gebied woonden zonder compensatie van hun land verdreven werden, nog altijd niet is opgelost. Nee, zelfs de blauwdruk bleef voor later beleid.

Gebeurde er sindsdien nogal wat meer waar ook over te twisten valt.

Feit is dat Israël in een permanente staat van oorlog verkeerd. Nu al vijf generaties van inwoners lang. En dat die eeuwige noodtoestand iets met de psyche van de inwoners zal doen. Dus las ik David Grossman, om te kijken wat hij te melden had over deze staat van zijn — die voor ons in West-Europa zo onbekend en vreemd geladen is geworden — en dan vooral om te zien of deze schrijver iets herkende aan Captive mind in zijn land.

Toen bleek Leven en schrijven in tijden van oorlog daarover niet het best denkbaar mogelijke boek te zijn. De uitgever beloofde namelijk essays te bieden. En wat ik las waren doorgaans opiniestukken geschreven voor de krant. Of er was eens een lezing bij, en ander gelegenheidswerk.

De losse delen verloren kortom veel meer door de verzameling in een boek, dan dat ze daar bij wonnen. De overlap in deze bundel is ook nogal groot. Daardoor sloeg er verzadiging toe. De laatste stukken in het boek las ik aanmerkelijk minder geïnteresseerd dan de eerste.

Dus trad het merkwaardige effect op dat ik de eerste maal nog bijna ademloos geschokt was toen Grossman schreef over de dood van zijn 20-jarige zoon Uri, een militair die omkwam tijdens een reddingsactie. Maar dat een derde stuk over die gesneuvelde zoon al bijna op het uitventen ging lijken van dat oneindig diepe persoonlijke leed. Als een bewijs dat misschien beter achterwege had kunnen blijven.

Wat Grossman bovenal toont met zijn woorden is hoe die eeuwige oorlog tot een permanente staat van angst heeft geleid, die de bevolking met een denkkramp opscheept. Hoop lijkt daardoor niet meer te bestaan. Het land lijkt mentaal collectief in een coma te zijn geraakt. En zelfs de discussie daarover is ook al onmogelijk geworden.

Rechts heeft de meeste Israëli’s met zijn wanhoop besmet. Het heeft niet alleen links verslagen, maar ook Israël zelf. En niet alleen omdat zijn pessimistisch wereldbeeld Israël verlamt in het domein dat het belangrijkst is voor zijn overleving en dat durf en soepelheid en creativiteit vraagt. Rechts heeft Israël verslagen door wat ooit de ‘Israëlische geest’ kon worden genoemd te verpletteren: de vonk, het vermogen om onszelf opnieuw uit te vinden, de mentaliteit van ‘ondanks alles’, de moed. En de hoop.

De perverse logica van de wanhoop

David Grossman, Leven en schrijven in tijden van oorlog
Essays
224 pagina’s
Cossee, 2016

Paris Review Interviews, IV ~ Salman Rushdie (intr.)

De bundels met interviews uit het tijdschrift Paris Review zullen voor elke lezer verschillend zijn. Want, er staan altijd gesprekken in met auteurs van wie alleen de naam misschien wat zegt, maar het werk onbekend is. En andersom. Er kunnen ook heel goed schrijvers in staan van wie het oeuvre geliefd is; waarbij elk woord daarover een welkome aanvulling biedt. Maar bij iedereen zullen deze auteurs weer andere namen hebben.

Ik merk uit deze boeken altijd eerst de interviews te kiezen met de auteurs die ik het liefste lees. En misschien is dat onnozel. Dit zijn namelijk nooit de verrassendste gesprekken. Bekendheid maakt blind voor waarom iemand uitzonderlijk is.

Bovendien is zelfs niet uit te sluiten dat ik zo’n interview al ken. Paris Review heeft in het verleden ruimhartig vele gesprekken gratis online gezet. Dus vertelden E.B. White, noch P.G. Wodehouse me iets nieuws in deze bundel. Het interview met Ezra Pound bleek ik eveneens al digitaal te hebben, maar waarschijnlijk nooit gelezen.

En toch koop ik zo’n boek als dit blind. Omdat het als bezit een waar bezit is. Zelfs al valt de inhoud me tijdens het lezen lang niet altijd mee, dan nog blijft zo’n interviewbundel na afloop een rijk goed. Iets om vele malen te herlezen. Interviewer en gesprekspartner hebben namelijk hun best gedaan. Beter konden ze niet. De gesprekken zijn vrijwel nooit in een uurtje afgeraffeld, maar vonden meestal in verschillende sessies plaats, en werden later nog eens met geduld bijgeschaafd.

Nu goed, bij het interview met Jack Kerouac in deze bundel geloof ik dat dan niet. Dat is bij uitzondering een ongefilterde weergave van wat een bandopname opleverde aan gesprek met een niet geheel nuchtere auteur.

In deel IV van de Paris Review Interviews staan voornamelijk interviews met de auteurs van fictie, het gesprek met E.B. White kreeg als titel ‘The Art of the Essay’, Stephen Sondheim schrijft musicals, en er komen ook nog drie dichters in voor. Ik tekende van hun uitspraken onder meer aan:

INTERVIEWER
[…] Can a man of a wrong party use language efficiently?

POUND
Yes. That’s the whole trouble! A gun is just as good, no matter who shoots it.

WHITE
I admire anyone who has the guts to write anything at all.

WHITE
A writer must reflect and interpret his society, his world. He must also provide inspiration and guidance and challenge. Much writing today strikes me as deprecating, destructive, and angry. There are good reasons for anger, and I have nothing against anger. But I think some writers have lost their sense of proportion, their sense of humor, and their sense of appreciation.

INTERVIEWER
[…] What do you mean by Ashberyisms?

ASHBERY
Wel, there are certain stock words that I have found myself using a great deal. When I become aware of them, it is an alarm signal meaning I am falling back on something that has served in the past—it is a sign of not thinking at the present moment, not that there is anything intrinsically bad about certain words or phrases. The word climate occurs in my poetry a great deal, for instance.

AUSTER
I can’t imagine anyone becoming a writer who wasn’t a veracious reader as an adolescent. A true reader understands that books are a world unto themselves–and that that world is richer and more interesting than any one we’ve travelled in before.

AUSTER
The ‘entertainment-industrial complex,’ as the art critic Robert Hughes once put it. The media presents us with little else but celebrities, gossip, and scandal, and the way we depict ourselves on television and in the movies has become so distorted, so debased, that real life has been forgotten. What we’re given are violent shocks and dim-witted escapist fantasies, and the driving force behind it all is money. People are treated as morons.

MURAKAMI
I think the world itself is a kind of comedy, this urban life. TVs with fifty channels, those stupid people in the government—it’s a comedy. So I try to be serious, but the harder I try, the more comical I get.

PAMUK
[…] a novelist is essentially a person who covers distance through his patience, slowly, like an ant.

GROSSMAN
[…] if the language we use is dull and flat, then our reality will become flat.

The Paris Review Interviews, IV
with an introduction by Salman Rushdie
478 pagina’s
Picador, 2009

* in volume iv zijn de gesprekken opgenomen met:
[gelinkte namen verwijzen naar auteurs die al eens geboeklogd zijn]