Denying History ~ Michael Shermer & Alex Grobman

De Poolse regering heeft het deze zomer strafbaar gemaakt om naar Auschwitz te verwijzen als ‘dat Poolse vernietigingskamp’. Drie jaar gevangenis levert dit op, als het tegenzit. Want de Nazi-bezetting was een ander tijdperk. Daar was Polen niet verantwoordelijk voor.

Ondertussen leefden er 3,2 miljoen Joden in Polen voor de Duitsers en de Russen binnenvielen. En na de oorlog waren dat er 3 miljoen minder. En nu de huidige Poolse regering een grens stelt aan de vrijheid om het daarover te hebben, laden deze autoriteiten toch ook de verdenking op zich dat aspect van het verleden te willen verdoezelen.

Niet dat er overigens éen overheid vrij is van geschiedvervalsing.

En waarom lees ik nooit ergens iets inhoudelijks in de massamedia over de oorlog in het Midden-Oosten waarin de onzen vechten?

De werkelijkheid blijft ingewikkeld, en de historische werkelijkheid is dat al helemaal. Komt daar tegenwoordig nog bij dat iedereen voor zichzelf een echokamer kan creëren online; waarin gelijkgestemden elkaar dan kunnen vinden in hun gedeelde onbegrip. Niet eerder waren er zoveel samenzweringstheorieën in omloop, niet eerder verspreiden deze zich ook zo gemakkelijk. Zelfs al is de informatie om al deze onzin te weerleggen ook ruimer voorhanden dan ooit.

Eén van de kandidaten in de Amerikaanse presidentsverkiezingen is zelfs een ‘birther’ — die voerde nog campagne indertijd om aan te tonen dat Barack Obama geen echte Amerikaan is.

En dan is het mij net te simpel om Donald Trump structurele domheid aan te wrijven, of blind racisme. Want diens drang om anderen van zijn standpunten te overtuigen gaat zo veel verder dan alleen dat. En waar komt al die geldingsdrang dan weg?

Mede daarom las ik Denying History van de geschiedkundige Alex Grobman en de professioneel scepticus Michael Shermer. Dat boek gaat grotendeels over de éen der merkwaardigste aller samenzweringstheorieën, het idee dat de Holocaust nooit heeft plaatsgehad. Omdat het bijvoorbeeld onbestaanbaar zou zijn dat éen land ooit systematisch zes miljoen Joden vermoord heeft.

Deels werd dit boek daarmee een inleiding in de geschiedtheorie; een uitleg over hoe historici te werk gaan, zoals welke bewijzen deze hebben om hun theorieën te staven.

Deels ook biedt het boek profielen van dan prominente Holocaust-ontkenners. Daarbij wordt dan onder meer David Irving behandeld — en dat is iemand die in Europa nog steeds voor opschudding zorgt met zijn ideeën. Telkens weer worden publieke optredens van hem afgezegd, of zelfs verboden.

Want dit boek gaat vanzelfsprekend ook over de vrijheid van meningsuiting, en het gegeven dat die in landen als de VS heel wat groter is dan elders.

Ook al omdat overal autoriteiten met een gevoelig verleden kampen. Polen is lang het enige land niet dat straffen oplegt aan foutief geacht interpretaties. In Turkije is het strafbaar om de genocide op de Armeniërs begin twintigste eeuw een volkerenmoord te noemen. Japan heeft in de Tweede Wereldoorlog onbehoorlijk huisgehouden in China — wat tot negentien miljoen slachtoffers zou hebben geleid — en waarover buitenlanders geen toespelingen hebben te maken.

Aan Denying History was voor mij het nuttigst dat de auteurs me op de voorbeelden wezen van zoveel landen meer die liefst hun geschiedenis herschrijven. Zelfs al was deze kennis niet helemaal nieuw.

Want, al is Michael Shermer weleens een TV-debat aangegaan met een Holocaust-ontkenner, dichter bij deze mensen ben ik toch niet gekomen door diens boek. Konden de auteurs nog zo nauwgezet puntje voor puntje hebben weerlegd waar de Holocaust-ontkenners altijd mee schermen. Hebben ze nog zo helder de discussietechnieken ontleed waarmee deze mensen toch wel degelijk indruk kunnen maken op een ongeïnformeerd publiek.

Ik heb nog altijd geen idee wat hen dan zo stellig maakt in hun overtuiging dat die breeduit gedeeld moet worden. En Shermer past me iets te makkelijk het schema op ze toe dat ook voor zo veel religieuzen geldt; dat hun overtuiging een rotsvast geloof is. Plus dat wie andere ideeën is toegedaan al gauw een vijand wordt.

Wonderlijk toch, dat de beweegredenen van overheden en autoriteiten beter te begrijpen zijn dan die van enkele fanatieke individuen.

Michael Shermer & Alex Grobman, Denying History
Who Says the Holocaust Never Happened and Why They Say It
312 pagina’s
University of California Press, 2000

Mind of the Market ~ Michael Shermer

Veel boeken recyclen. De meeste waarschijnlijk. Misschien ook bieden boeken wel de oudste vorm van recycling die er bestaat.

Mede daardoor kunnen antropologen vervolgens constateren dat er slechts een beperkt tal oerverhalen is, die telkens opnieuw verteld worden; zij het in een net wat andere vorm. Aangepast aan het moment. Geschikt gemaakt voor het verwachte publiek.

En voor de veellezer, die ik soms ben, leidt het met regelmaat af dat auteurs van populair-wetenschappelijke non-fictie allemaal krekt dezelfde onderzoekjes aanhalen in hun betoog.

Ofwel, puur inhoudelijk had The Mind of the Market van beroeps-scepticus Michael Shermer mij nauwelijks iets nieuws te bieden. Ik had al meer dan eens nagedacht over wat andere wetenschappen dan de economie ons aan economische inzichten opleveren. De alternatieve kennis waarop hij deze uitgave baseert, had ik gauw eens zelf tot mij genomen, bijvoorbeeld via het werk over mensapen van Frans de Waal.

Bovendien is zelfs onder economen al even duidelijk dat hun idee van de koel calculerende consument domweg niet klopt. De Nobelprijzen voor economie gaan inmiddels bijvoorbeeld met regelmaat naar gedragswetenschappers, die helemaal niet in het vakgebied actief hoeven te zijn.

Toch komt in algemene boeken over economie dat ‘Prisoner’s dilemma’ altijd weer terug. Dat is een wet. Dus sla ik de passages daaraan gewijd doorgaans over. Hoe interessant ook als model, dat dilemma blijft een versimpelde samenvatting van de werkelijkheid.

Dat ik The Mind of the Market toch uit las, had slechts éen duidelijke reden. Niet hoe Shermer zijn informatie presenteerde was boeiend, maar wat hij daar uit eigen ervaring aan toevoegde.

Ik bleek domweg erg nieuwsgierig te zijn naar Michael Shermer als mens. Wat dan komt omdat hij ooit een lange-afstandsfietser was, die in 1982 de Race Across AMerica (RAAM) mede zou opzetten.

De auteur zal ook altijd verder leven als naamgever van een merkwaardige fietsblessure: Shermer’s Neck. Dat is een kwaal die fietsers na een paar dagen kan treffen en het hen door vermoeidheid dan onmogelijk maakt hun hoofd nog op te tillen. De nekspieren hebben het dan domweg begeven door overbelasting.

En in The Mind of the Market leidt Michael Shermer menig hoofdstukje in met anekdotes over het organiseren van die RAAM; want de praktijk blijft nu eenmaal zo vaak een goede leerschool voor het leven. Wat dan bijvoorbeeld inzichtelijk maakte dat als je eenmaal regels opstelt voor zo’n race, dat er bij een volgende editie altijd weer meer zullen zijn geworden.

Dus las ik dit boek vooral om die verhalen.

Al blijft de waarschuwing uit de inleiding van het boek nuttig. Want Michael Shermer heeft zich als professioneel twijfelaar met tal van omstreden onderwerpen bezighouden. Holocaust-ontkenning, de opwarming van de aarde, en zelfs God en religie. En toch is volgens hem economie emotioneel het meest geladen onderwerp.

Want wie economie goed wil bestuderen, kijkt daarbij naar menselijk handelen. En een wetenschapper hoort dit zo objectief als mogelijk te doen, en daarbij de moeite nemen om die handelingen niet te ridiculiseren, bejammeren, of honen.

The Mind of the Market is een economieboek met de these dat nogal wat economen aannames hebben die helemaal zo niet hoeven te bestaan — en die daarmee vooroordelen zijn derhalve. Gezien mijn constatering van lang terug al dat nogal wat economen opvallend vaak politiek gekleurde wensdromen laten zien in hun onderzoek is deze uitgave er dus eentje van het goede soort.

Michael Shermer, The Mind of the Market
Compassionate Apes, Competitive Humans, and Other Tales from Evolutionary Economics
310 pagina’s
Times Books, 2008