Kening fan ’e junks ~ Eric Hoekstra

► door: A.IJ. van den Berg

De ingrediënten voor een goed boek zijn in deze titel voorhanden. Neem een verhaal dat zich afspeelt in Groningen, een stad die ik behoorlijk ken. Maak van de hoofdpersoon een gewetenloos manupilator. Meng zijn gedrag met humor en steelse maatschappijkritiek. En laat al dit vertellen door een begenadigd schrijver. Zo munt Erich Hoekstra terloops in dit boek het woord ‘sleaupost’; het eerste aanvaardbare alternatief voor ‘snailmail’ dat ik ooit zag.

Toch scoort dit boek bij mij hoger door de zichtbare belofte, dan de uiteindelijke prestatie. Zeker, deze schelmenroman heeft absoluut zijn momenten. Maar een redelijk aantal geslaagde en grappige scènes levert nog geen samenhangend boek op. De som is mij minder dan de delen. De pap om de krenten heeft geen smaak.

Zo blijft hoofdpersoon Desiderius Huizinga het hele boek lang éen-dimensionaal. Nu hoeft dit het probleem niet te zijn, want daardoor kan de auteur hem probleemloos in heel verschillende milieus manoeuvreren, om steeds de andere personages te gebruiken om de ruimte daar wel in te kleuren. Maar dit is te weinig gebeurd. Bovendien toont de hoofdpersoon zich wat al te wereldwijs. Hij verbaast zich werkelijk nergens over; en is hoogstens bang ontmaskerd te worden. En dat stelt de auteur dan schrijftechnisch voor het grote probleem diens eigen verwondering, die toch ook een aanleiding voor deze debuutroman moet zijn geweest, op een andere manier in het verhaal te verwerken.

In Kening fan ’e junks gaat het voor mij op twee fronten mis: in de uitwerking van die verbazing, en in de timing.

Het duidelijkst verliest dit boek aan tempo in de drie grote gesprekken, waarvan er twee zelfs dialogen zijn. Hoezeer die gesprekken dan ook van aard verschillen. Maar de hele vertelling staat dan bijna stil. Alle aandacht van de lezer richt zich op wat er gezegd gaat worden. Maar dan komt er te weinig; in elk geval lang niet genoeg om te begrijpen waarom de gesprekken bladzijdenlang moeten duren. Ook omdat ik vooraf de uitkomst kon voorspellen.

Bij het vormgeven aan zijn verbazing is Eric Hoekstra verder op het probleem gestuit dat volgens politiek activist Noam Chomsky ‘concisie‘ heet. Noem dit maar de straf van zijn intelligentie. Wat Hoekstra opgemerkt heeft, wijkt in zijn detaillering af van wat de goegemeente weet over de sociaalmaatschappelijke dienstverlening, en het management daarvan. Dus had hij zijn afwijkende standpunt hierover gedoseerder moeten presenteren. Bijvoorbeeld door eerst uit te gaan van wat de standaardverwachtingen zijn, en daar dan slinks van af te gaan wijken, waarna het groteske vervolgens geen probleem meer hoeft te zijn.

En daarmee kom ik weer terug op het belang van die timing.

Deze conclusies klinken waarschijnlijk harder dan ik ze bedoel. Maar aan het eind van dit boek schemert door dat Desiderius Huizinga weleens verdere avonturen kan gaan beleven. En mede gezien hoe Hoekstra op zijn weblog schrijft, denk ik dat hij tot veel meer in staat is dan uit deze roman blijkt. De schelmenroman, of de satire, legt alleen wel zijn eigen dwingende wetten op. Ik hoop enkele van die wetten hier in algemene zin te hebben kunnen aangeven. Omdat een eventueel vervolg met betrekkelijk weinig moeite heel erg goed zou kunnen worden. Een gewaarschuwd auteur kan diezelfde vertelwetten namelijk inzetten om de lezer ademloos door het verhaal te stuwen, in plaats van er zelf wat door overvallen te raken.

De Nederlandse samenleving, en de Friese daar weer in, smeekt ook om literair commentaar dat de blik van de lezer focust. Helaas vergt dat genre nogal wat meer dan het schrijven van een nauwelijks verholen autobiografisch werkje. Geen wonder dus dat de vaderlandse boekhandels altijd wel volliggen met romans die viezig kleven van het navelpluis, en echte boeken er zo node ontbreken. En nee, ik verwacht niet dat de komende nationale boekenweek daar verandering in aanbrengt. Ondanks het thema: ‘Scherts, satire en ironie’.