Area of Darkness ~ V.S. Naipaul

► door: A.IJ. van den Berg

Ik stond op het punt een geautoriseerde biografie over Naipaul te lezen, die volgens de critici niets van de man overlaat. Als mens dan. Als schrijver staan zijn kwaliteiten buiten kijf. Daardoor moest ik er dus rekening mee houden na die biografie misschien nooit meer een boek van Naipaul te kunnen lezen.

Daarom las ik dit reisboek, dat dateert van voor hij breder bekend werd, en hem tot staatsvijand maakte in het land dat hij beschreef.

Begin jaren zestig bezocht V.S. Naipaul India, voor een jaar. Het was zijn eerste reis naar het land, waarop nog meer zouden volgen. An Area of Darkness is daarmee ook meteen te zien als het eerste boek uit een reeks; en misschien niet toevallig het meest sombere daarbij.

Naipaul’s grootouders emigreerden indertijd vanuit éen van India’s armste gedeelten naar Trinidad, waar ze tot de minderheid aan gastarbeiders gingen behoren. Naipaul zelf kwam als emigrant in het nog erg blanke Groot-Brittannië terecht. Dus éen emotie bracht zijn reis naar India direct: voor het eerst in zijn leven viel hij uiterlijk niet op, in een menigte op straat. Maar hij hoefde zijn mond maar te openen, of hij werd meteen als Britse toerist herkend; die daarmee straffeloos uit te buiten was.

Dit reisboek krijgt daardoor spanning. Enerzijds groeide Naipaul op met het idee dat India het land van herkomst is; waardoor het heilig werd. Anderzijds kreeg hij veel meer Britse normen en waarden mee dan in India, als voormalige kolonie, gebruik waren geworden. Dus klinkt er nogal wat teleurstelling door in Naipaul’s waarnemingen. India is veel armer, viezer, luier, voller, arroganter, en corrupter dan hij had verwacht.

Tegelijk betekent deze ontdekking ook dat hij zich nu nergens meer thuis kan voelen.

Merkwaardig aan dit boek is onder meer dat Naipaul door het land reisde met zijn vrouw Pat, maar dat zij nergens in het boek voorkomt. Behalve dan dat Naipaul het af en toe over ‘wij’ heeft, als het om een blijkbaar gedeelde ervaring gaat, en hij in de inleiding rept van een ‘reisgezel’.

Moeilijker in te schatten voor mij is de waarde van dit boek. Patrick French prijst in zijn biografie titels als An Area of Darkness omdat Naipaul al zo vroeg zag wat er mis was; ruim voor anderen kritiek durfden te hebben op de moeilijkheden in post-koloniale landen. Maar om dat oordeel te kunnen onderschrijven, heb ik de kennis niet.

wordt morgen vervolgd