In opstand ~ Alexander Cohen

► door: A.IJ. van den Berg

Nederland heeft niet echt de traditie dat er autobiografieën en memoires worden gepubliceerd. Mede daardoor weet ik beter wat er in de Britse, of Duitse, en Franse literatuur aan boeiende zelfportretten te vinden is, dan welke Nederlandse schrijvers interessant zijn. Dus als iemand de herinneringen van Alexander Cohen [1864 – 1961] éen van de levendigste voorbeelden in het genre noemt, zegt me dat eigenlijk niets.

Maar degene die me aanzette om deze schrijver toch eens te verkennen, had gelijk.

Dit eerste deel van zijn tweedelige memoires loopt van Cohen’s jeugd in Leeuwarden tot diens uitwijzing uit Frankrijk, in 1893. Alexander Cohen werkte daar toen als onder meer als buitenlands correspondent voor het socialistische blad Recht voor allen, van Domela Nieuwenhuis. De contacten die hij zodoende had met Franse activisten maakten hem verdacht. Dus moest hij weg, ook al was er voor de verandering eens niets strafbaars om dat oordeel te verantwoorden.

Cohen had een harde kop. De verhalen over zijn kinderjaren in Leeuwarden, en zijn onvermogen later om zich in eenvoudige baantjes te schikken, bewijzen telkens niet anders. Dit boek leest in de eerste hoofdstukken als een deeltje Pietje Bell, maar dan realistisch, en met een Liwwadder accent, zo af en toe .

Zoals zo vele marginalen besloot Cohen dan maar naar Ons Indië te trekken, en nam hij als soldaat-schrijver dienst in het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL). De lezer weet dan al dat hij karakterologisch volkomen ongeschikt is voor de blinde discipline die daarbij van hem gevraagd zou worden. Dus verbaast het niet dat hij drie jaar van zijn diensttijd doorbrengt in arrest. Al zijn de details over dit verblijf in het gevang erger dan gedacht, en is de pietluttigheid van 19e-eeuwse legerofficieren en -rechtbanken nu niet meer voorstelbaar.

Eenmaal in Nederland terug, werd hij corrector bij Recht voor Allen. Om binnen een paar maanden ook hier gearresteerd te worden. Cohen had bij een intocht van koning Willem III geroepen: “Leve Domela Nieuwenhuis! Leve ’t socialisme! Weg met Gorilla!” Om aan de gevangenisstraf te ontkomen, vluchtte hij naar België, dat hem uitwees, en uiteindelijk naar Frankrijk.

Niet alleen bevat deze autobiografie dus genoeg bijzondere momenten, Alexander Cohen deed daar dan vaak ook nog iets goeds mee.

Zo leidde de ‘Gorilla-affaire’ tot een kleine beschouwing over de incompetentie van de Nederlandse autoriteiten. Voor de arrestatie van Cohen wist bijna niemand in Nederland dat Willem III in een anoniem pamflet tot Koning Gorilla was uitgeroepen. Nu legde de officier van justitie als eerste openlijk dit verband, waardoor de werkelijke majesteitsschennis eigenlijk door hem werd gepleegd. Bovendien raakte het publiek ineens geïnteresseerd in wat er dan wel op de koning was aan te merken.

wordt vervolgd