Echt zien ~ Bas Heijne
Drie Nederlandse schrijvers spraken zich inmiddels in een serie publicaties uit over de staat van de roman. Bas Heijne leverde de meest recente bijdrage. Hem vooraf gingen A.F.Th. van der Heijden, en Conny Palmen.
En bij al deze gedachtenexercities zal éen en ander op de achtergrond hebben meegespeeld. Nog altijd zeggen bijvoorbeeld de honderdduizenden die een boek willen schrijven daarmee toch ook liefst een roman te willen afleveren.
Tegelijk hebben romanschrijvers geen enkele status meer. Behalve misschien als ze aardig babbelen, en het dus leuk doen in de keuvelprogramma’s op televisie.
Bas Heijne ging in Echt zien maar beperkt in op deze gegevens. Wel leert de lezer vrijwel meteen dat hij steeds minder romans leest. Dat komt dan onder meer omdat Heijne er weinig voor voelt om zich over te geven aan de verzonnen wereld van een ander. Hij heeft nog wel meer te doen.
Daarnaast worden de meeste romans al gauw voorspelbaar voor wie de hoogtepunten uit het genre kent. En schrijvers van wie de vroege boeken nog te bewonderen zijn, blijken later nogal eens te ontsporen; en parodieën van hun vroegere zelf te worden.
Dus leek dit essay veelbelovend te beginnen, en kwam er daarna niets meer dat mijn honger stilde. En de ondertitel ‘Literatuur in het mediatijdperk’ is bedrieglijk, want die werd nauwelijks uitgewerkt.
Immers, worden verhalen inmiddels niet al vakmatig perfect verteld door TV-series en films? En kan dat gegeven werkelijk genegeerd worden?
Jammer genoeg hanteert Bas Heijne weer de gebruikelijke navelstaarderige verklaring voor het huidige gebrek aan status voor de roman — alsof de wereld van het intelligente vermaak niet totaal veranderd is sinds de jaren dertig. Ook bij Heijne krijgt de academische wereld de schuld te veel auteurs geïnspireerd te hebben tot een type proza dat allereerst bedoeld is ter interpretatie, waardoor vertelkunst een vies woord kon worden, en het lezerspubliek gevlucht schijnt te zijn.
Bas Heijne vond het voor dit boek verder interessanter om na te lopen wat enkele anderen over de status van de roman hadden gezegd. Zoals Wood, of Vaessens. Reageren op wat anderen schreven, is nu eenmaal ook wel zo makkelijk. Vertel mij wat.
Alleen ligt er het saillante feit dat Heijne ooit zelf een roman schreef. Lang geleden. En dat nu niet meer doet. Het enige dat hij publiceert zijn betrekkelijk veilige opstellen, zoals dit; waaraan niemand aanstoot zal nemen. Ik mistte daarom domweg te veel van wat Heijne had kunnen geven. Een doorleefd verhaal. Echt zien is nu een kreukvrij werkje dat in een half uur door te nemen is, en binnen een kwartier wordt vergeten.
Heijne’s verwachting over de roman wordt uiteindelijk het best verwoord in een postscriptum:
Iedere goede roman is juist geschreven in het besef dat het leven zich niet in een verhaal laat vatten, dat ieder moment in een mensenleven een oneindigheid aan indrukken in zich draagt die niet in woorden te vangen zijn. Romans maken je als lezer daar juist van bewust. En precies in die even innige als ongrijpbare relatie tussen literatuur en werkelijkheid vindt de literatuur haar bestaansrecht.
[101]
Ik weet dat niet. Niets toont duidelijker aan hoe weinig greep wij hebben op de werkelijkheid als enige kennis van de wetenschap. Een groot probleem met de meeste fictie voor mij is nu net dat de auteur veronderstelt een wereldbeeld te delen met mij, en dat zijn of haar boek vervolgens vaak een commentaar wordt op nogal voorspelbare clichés.
Meermaals heb ik ook op mijn weblogs uitgesproken de status van de roman nogal overschat te vinden. Korte verhalen zijn me liever, als het om fictie gaat. Omdat de kans een volmaakt kort verhaal te lezen zo veel groter is dan een perfecte roman te treffen.
Ligt er ook nog het gegeven dat het een verhaal minder tijd kost om te lezen. Zodat er makkelijker mee te leven valt om een matig of een gemiddeld verhaal te lezen, dan om in een taaie roman verder te moeten.
En nee, dat ik liever verhalen lees dan romans is niet omdat ik geen tijd zou hebben om me in een boek te verdiepen; wat zovelen zien als dé reden zijn voor de statusdaling van literatuur. Boeklog laat anders zien.
Wacht me dus de taak om ook Van der Heijden en Palmen over dit onderwerp te lezen, om al mijn ideeën eens gestructureerd uit te spreken.
RSS feeds