Zomer te Ter-Muren ~ Louis Paul Boon

► door: A.IJ. van den Berg

Heel soms, als de maan goed stond, en de wind uit de juiste hoek kwam, vond ik deze roman prachtig, ondanks alles. Helaas duurde dat gevoel altijd maar een paar pagina’s. Want dan maakte de traagheid en de herhaling me weer kriegel dat het niet opschoot met het boek.

En misschien is dat dan het verschil tussen goede boeken en meesterwerken. Een goed boek is alleen goed als de lezer zich vrijwillig aanpast aan wat de auteur heeft gepresteerd. Maar bij een meesterwerk bestaat die manoeuvreerruimte er domweg niet; zo’n boek dwingt zijn publiek tot de beste manier van lezen.

Daarom kan ik begrijpen dat Zomer te Ter-Muren voor sommige mensen het meesterwerk is van Louis Paul Boon; meer nog zelfs dan de erkende klassieker De Kapellekensbaan. Ooit was het nieuw wat Boon probeerde. Door een verhaal niet rechtstreeks te vertellen maar in een mozaïek aan impressies. Waarbij de taal ook nog zijn aanwezigheid opdrong — zelfs al had de Hollandse uitgever de ergste uitwassen gekuist in Boon’s versie van het Vlaams.

Maar ik denk dat de waardering vooral kwam omdat allereerst de nieuwheid en het experiment een beloning verdienden.

De Kapellekensbaan en het vervolg Zomer te Ter-Muren vertellen een aantal verhalen tegelijk; waarbij ik me nu tot de drie belangrijkste beperk. Er is de persoonlijke geschiedenis van Boon, die voor Rode bladen schrijft, zonder ooit een actief kaartdragend partijlid te worden, daar niet van leven kan, en daarom huisschilder wordt. Tegelijk houdt hij wel de ambitie om meer te willen schrijven.

Er is het verhaal van honderd jaar Vlaanderen, samengebald in wat het ene stadje Aalst doormaakte. En hoe daar langzaam iets in de verhoudingen verschoof door de opkomst van de arbeidersbeweging en het socialisme. Waarbij de lezer zelf de conclusie mag trekken dat het ook wel nodig was dat er iets in de verhoudingen verschoof.

En er is het levensverhaal van Ondineke, die van kind heel oud wordt in het boek. Die daarbij zo goed het belang van geld leert zien. Niets van alle socialistische idealen wil aannemen. Maar die allereerst zelf vooruit wil in de wereld. Dan toch met de schlemielige Oscar trouwt. En die ook voor haar overlevingsdrang gestraft wordt als na de Eerste Wereldoorlog alle Duitse Marken die ze zo gretig had vergaard plots niets meer waard blijken te zijn.

De romans zijn werkelijk meesterlijk als de fragmenten onderling elkaar versterken door wat ze brengen. Zoals ik al schreef, de intensiteit waarmee Ondineke’s levensverhaal verteld wordt in het eerste gedeelte van De Kapellekensbaan contrasteert prachtig met het relatief statische verhaal over Boon die een roman wil schrijven en dat plan dan anderen heeft voorgelegd.

Maar uiteindelijk zit er bijvoorbeeld nauwelijks nog verschil tussen de tempi van de verhaallijnen. Dan wordt alles me veel te lang uitgesponnen. Dan worden de 540 pagina’s van Zomer te Ter-Muren er wel ellendig veel.