Deschooling Society ~ Ivan Illich
Lezen maakt het mogelijk om ineens op ideeën te stuiten die je hele wereldbeeld kunnen ondermijnen. Tot zekere leeftijd dan. Ik geloof niet meer nu ooit nog door andermans inzichten onverwacht betrapt te kunnen worden op een al te grote naïviteit.
Wat mensen doen, kan blijven verrassen, dat dan weer wel. Positief zowel als negatief.
Zelfs als de hele natuurkunde tot nu toe gebaseerd zou zijn op foute interpretaties van onze kant zou dat mij niet raken. Ik ben geen natuurkundige. De stand van zaken in die wetenschappen deert me niet, want die is een abstractie voor mij.
En ontwrichtende schokken zijn er waarschijnlijk ook niet echt meer geweest sinds ik in korte tijd alles las van Ivan Illich [1926 — 2002]. Was dat alweer vijfentwintig jaar geleden? Leeslijsten houd ik slechts bij sinds twintig jaar.
Wat Illich namelijk voortreffelijk deed, was analyseren waardoor mensen zoal geknecht worden. En hij keek vooral wat er zoal macht over mensen kon krijgen zonder dat deze zich daar bewust van waren.
Ook ik was me indertijd van lang alle invloeden niet bewust die hij wel zag.
Hans Achterhuis zou later een apologeet worden van Illich in Nederland. En hij vatte éen van diens denkbeelden toen samen met de constatering dat eenmaal gevormde instituties kunstmatig vraag gaan creëren om hun bestaan te rechtvaardigen. Ook zullen de instituties maatregelen nemen om het starre systeem dat zij vertegenwoordigen te versterken.
Bureaucratie baart enkel meer regeldruk.
En om me nu even tot het boek Deschooling Society te beperken. Illich stelt daarin dat als het eenmaal regel geworden is dat kinderen onderwijs op een school horen te krijgen, thuisonderwijs vervolgens dus strafbaar wordt.
Van Illich kon het hele onderwijs mede daarom afgeschaft worden.
Want hij draaide de zaak om. Wie dient de fabrieksmatige inrichting van het onderwijs het meest? De leerling toch zeker niet?
Wat iedereen op school zeker leert, is a] op tijd komen, b] op commando stil zijn, c] onder mensen te verkeren die hij of zij uit zichzelf nooit zou opzoeken, d] en om braaf werkjes te doen waarvan het directe nut nogal discutabel is. En dit zijn eigenschappen waaraan vooral werkgevers iets hebben; elk jaar leveren de scholen weer vele brave en nijvere knechtjes af, die netjes passen in het systeem.
Met zelfontplooiing, of zelfverwezenlijking heeft school alleen dus niets van doen. Laat staan met de efficiënte benutting van tijd, ruimte, en mankracht.
Alleen wist ik dat inmiddels dus al. Omdat de omdraaiing van alle waarden bij eerste lezing al zoveel indruk maakte dat alles onthouden werd. Sterker nog, Illich’s ideeën werden uitgangspunten van waaruit ik nog veel verder heb gedacht. Soms stond helemaal niet in Deschooling Society te lezen waarvan ik toch zeker wist dat het er in hoorde te staan.
Zullen die anarchistische gedachten zich gevormd hebben in de kennismaking met het doorgaans zo treurig ideeënarme volkje dat hier onderwijs geeft.
Eenmaal gedacht laten sommige conclusies zich zo slecht ontdenken.
Dus las Deschooling Society bij hernieuwde kennismaking raar. De kennis, het vuur, en het gif had het boek me de eerste keer al gegeven. Ik kon nu bijvoorbeeld weinig meer doen dan kijken of Illich niet al te dogmatisch Marxistisch was geweest — naar de mode van die dagen.
Viel het boek me nog niet eens tegen. Illich voorzag eind jaren zestig al dat mensen heel goed in hun onderwijsbehoefte konden voorzien door onderling kennis te delen via een netwerk, van bijvoorbeeld computers.
Wel was het boek veel korter dan ik me herinnerde. Maar dat is vaker zo met teksten die ooit onbehoorlijk veel indruk hebben gemaakt.
RSS feeds