Tschernobyl ~ Swetlana Alexijewitsch
Of het voor mij werkt om een heel boek te lezen dat uit monologen bestaat? Van telkens heel verschillende mensen? Ik ken prachtige voorbeelden in het genre… Studs Terkel’s boekbewerkingen van zijn radio-interviews, om er eens éen te noemen.
Alleen liet diezelfde Terkel me ook al duidelijk zien wat het grootste probleem is aan deze manier van werken. Het boek Race bijvoorbeeld kon ik nooit uitlezen, omdat het over de stelselmatige discriminatie gaat van het gekleurde deel van de Amerikaanse bevolking. Voor mij ontbrak het daarbij aan context… Allereerst omdat ik wit ben… En ook omdat ik niet in het land woon waarover iedereen spreekt in het boek, en dus van alles als bekend is veronderstelt. Zo’n interviewer kan mij dan nooit alle context geven, omdat hij of zij zo nadrukkelijk uit beeld wil blijven. Door die gekozen vorm… Door alles wat zijn gesprekspartners te zeggen hadden als monoloog uit hun mond te laten stromen.
Kwam daar nog bij dat Race nogal wat ellende bevat… En je moet net zin hebben om een boek te lezen dat de hele tijd door ellendig blijft.
Precies dezelfde problemen had ik daarom ook met Tsjernobylgebed van de Nobelprijsdrager Svetlana Aleksijevitsj. Er zelfs nog van afgezien dat me wat ergerde dat zij zo vaak het beletstelteken gebruikte. Niemand spreekt in lopende zinnen — alleen bestaat er ook een stilzwijgende afspraak dat de interviewer het op papier mag laten lijken alsof elk dat wel doet.
Zo moest direct ik al online een kaartje vinden om te kunnen begrijpen waarover ze het had. Waarom de kernramp in Tsjernobyl, dat toch in de Oekraïne ligt, zo’n groot probleem is voor Wit-Rusland (Belarus). En dit blijft.
Van de 10 miljoen Belarussen wonen er 2 miljoen in gebieden die door de kernramp zijn getroffen.
Want Tsjernobyl is tegenwoordig een grensplaats… En nog altijd valt overal op dat kerncentrales dicht bij grenzen gebouwd worden. Gaat het mis, dan heeft het buurland er meer last van… Als de wind uit de gebruikelijke hoek komt, tenminste.
En dan is het niet dat Svetlana Aleksijevitsj geen indrukwekkende gesprekspartners heeft weten te vinden voor dat boek… Verbijsterende ooggetuigeverslagen genoeg. Schrijnende details volop. Wie staat er bij stil dat als een gebied meteen ontruimd moet worden, er dan beesten achterblijven… Vee… Huisdieren… En dat dan er dan jagers moeten komen om al die dieren af te schieten.
De indrukwekkendste monoloog staat overigens op het eind van het boek. Als Aleksijevitsj een heel kinderkoor inzet… Met opmerkingen soms van kinderen die nog niet eens geboren waren op het moment van de kernramp. En daar dan toch via hun ouders de sporen van meedragen.
Alleen is werkelijk iedereen slachtoffer in de publicatie… En zelfs al merkt Svetlana Aleksijevitsj op dat de schuldvraag vrij snel na de ramp speelde… Meer dan hints naar een mogelijk antwoord komen er niet.
Voor het boek als boek wreekt zich dan deze eenzijdigheid wat. Nog afgezien van het gegeven dat Tsjernobylgebed eerder een aangepaste exportversie had verdiend dan een rechtstreekse vertaling van een tekst met een ander doelpubliek. Want wat weet ik bijvoorbeeld van het uiteenvallen van de Sovjet-Unie… En daarmee dus het ontstaan van Wit-Rusland?
Was dit boek überhaupt te lezen zonder een lang begeleidend essay… Waarin dan bijvoorbeeld uitgelegd werd hoeveel vrijheid de auteur had om te schrijven wat ze schreef? En daarmee hoe gewaagd het soms zal zijn geweest wat ze heeft aangetekend?
Swetlana Alexijewitsch, Tschernobyl
Eine Chronik der Zukunft
298 pagina’s
Piper Verlag, 2015
vertaling van Tschernobylskaja molitwa, 1997
- By CIA Factbook, Sting (vectorisation), MTruch (English translation), Makeemlighter (English translation) — Maps page Belarus, specifically this one and for the vector version, CC BY-SA 2.5 [↩]
[x]opgenomen in het dossier: Nobelprijswinnaars
RSS feeds