Verhaal van het menselijk lichaam ~ Daniel E. Lieberman

Het magistrale boek Sapiens had nog wat begeleiding nodig, zo meende ik. Er moest ook van alles te zeggen zijn over de biologische geschiedenis van de mens, naast diens culturele en maatschappelijke ontwikkeling over al die honderdduizenden jaren heen.

Dus werd er een boek gezocht over de menselijke evolutie. Maar Het verhaal van het menselijk lichaam van Daniel E. Lieberman bracht helaas niet wat ik daarbij zocht. Deze uitgave is me namelijk lang niet compleet genoeg. De losse artikelen van een bioloog als Steve Jones hadden me al veel meer nuttige informatie geboden over het onderwerp. Alleen toonden die nu net het grote kader niet.

Lieberman vertelt het verhaal dat iedereen al doet. Met wat archeologie, waaruit vroeger gedrag uit oude skeletten wordt afgeleid. Met enkel een nadruk op het lichaam ook — dat er misschien geestelijk van evolutie sprake kan zijn geweest, blijft geheel buiten het boek. Lijkt me alleen dat onze angsten, en bijbehorende reflexen om te overleven, ergens vandaan komen — en nu ook voor problemen kunnen zorgen.

Aardigste hoofdstuk bij Lieberman kwam pas bijna op het einde, als hij de lezer plots confronteert met wat deze op dat moment aan het doen is. Zittend een boek lezen, waarschijnlijk met schoenen aan. Want is dat lezen niet merkwaardig? Daar kunnen mensen zo makkelijk bijziend van worden. De hele tijd zitten, is al evenmin goed voor het lichaam. En schoenen verzwakken de voeten nogal.

Daniel E. Lieberman blijkt dan iemand te zijn die het liefst op blote voeten hardloopt — waarbij de omstanders hem nog altijd verbaasd aankijken. Dus de passages tegen de schoen met de dikke dempende zool zullen nauwelijks objectief te noemen zijn.

Zijn oplossing tegen bijziendheid bij kinderen, om de boekteksten voor hen liever op de muur te projecteren, vind ik zelfs naïef.

Maar andere wel weer aardige speculatie van hem is dat we kinderen veel meer dan nu op taai spul moeten laten kauwen — daar krijgen ze tenminste behoorlijke kaken van, met ruimte genoeg voor verstandskiezen.

Tegelijk wist ik dat al, van dat de mens geëvolueerd is tot hardloper; dat er geen dier is dat even efficiënt uren lang lopend een ander beest kan opjagen, tot die prooi bezwijkt aan oververhitting. Ultraloper Jan Knippenberg had het daar decennia terug ook al over.

Net als dat werkelijk ieder boek over welvaartziekten ermee begint dat het leven heel veel vroeger op de savanne hard was, en dat ons lichaam er daarom zo goed in is om energie op te slaan als vet. Want onze soort was gewoon dat er na goede ook weer slechtere tijden zouden komen, met voedselgebrek.

Lieberman benadrukt in zijn boek kortom waarin het lijf van een hardlopende jager ongeschikt is voor het leven zoals wij dat leven op het moment. En als inleiding in het onderwerp zal zijn boek ongetwijfeld voorbeeldig zijn. Voor mij benadrukte deze uitgave enkel dat ik al te veel over het onderwerp wist.

Nuttig werden daarmee hoogstens overzichten van alle afwijkingen waarvan de auteur vermoedt dat die tegen de evolutie ingaan — verschijnselen die volgens hem op dysevolutie wijzen, waar ik altijd dacht dat het woord degeneratie was.

Aambeien zijn dan zo’n kwaal. Acne. ADHD. Alzheimer. Waarop de lange lijst doorloopt tot en met zwemmerseczeem.

Ik blijf dus alleen met een groot aantal vragen zitten. De gevolgen van dat wij mensen liever niet bewegen dan wel, terwijl beweging noodzakelijk is voor de gezondheid, behandelt Lieberman uitgebreid. Maar, wat maakt het stilzitten voor de televisie dan zo boeiend voor vrijwel iedereen? Of wat maakt dat we zo makkelijk leiding accepteren? Ook als de leiding aantoonbaar incompetent is?

En waarom zei Lieberman bijvoorbeeld niets over onze tegennatuurlijk geworden manier van slapen? Omdat slapen en daarmee het niet-bewegen niet past in zijn betoog over de mens als hardlopende jager?

Daniel E. Lieberman, Het verhaal van het menselijk lichaam
Evolutie, gezondheid en ziekte
520 pagina’s
Atlas Contact, 2014
vertaling door Wybrand Scheffer van The Story of the Human Body, 2013

[x]opgenomen in het dossier: grote geschiedenis