Homo Deus ~ Yuval Noah Harari
Het leek zo logisch om na Sapiens meteen Harari’s vervolg te lezen. Om zijn ideeën over de geschiedenis van de mensheid tot nu toe direct al te laten contrasteren met zijn gedachten over waar het naartoe gaat met ons allen. Alleen vond ik Homo Deus vorig jaar veel te vervelend om in door te lezen.
Er bleek uiteindelijk een leesprojectje van een maand, met huiswerk, nodig om dit boek door te kunnen nemen. Ik heb daarbij elders dus al honderden woorden aan deze uitgave gewijd.
En nog duurde het even voor me daagde wat precies zo naar is aan Homo Deus.
Toen pas zag ik dat Homo Deus precies hetzelfde boek is als Sapiens, alleen dan een graad of twee abstracter — wat in elk geval de irritatie verklaarde dat ik almaar niets las wat ik nog niet wist. Beide boeken behandelen de geschiedenis van de mensheid. Alleen laat Homo Deus daarbij de meeste historische gebeurtenissen weg, en ontbreken dus ook alle bijbehorende verhalen. In plaats daarvan concentreert de auteur zich op de ideeën en processen die het doen en laten van de mensheid bepaalden.
En op zich is dat een intelligente werkmethode. Want over de toekomst is vrij weinig concreets te zeggen, terwijl over sommige patronen in wat er nu speelt wel verder valt te redeneren. Helaas had de auteur daarbij ineens aanzienlijk meer woorden nodig om iets te zeggen dan in het ook zo prettig beknopte Sapiens.
Bovendien, terwijl in Sapiens de kritische blik van de auteur zijn verhaal over de geschiedenis soms heel prettig bijkleurde, overheerste in Homo Deus Harari’s subjectieve kijk op wat er mogelijk speelt nu net te veel. En zijn cultuurkritiek week daarbij te weinig af van wat talloze anderen al eerder aan kritiek te melden hadden op wat er zoal speelt in de wereld.
Wie uit dit boek nog moet leren welke gruwelen varkens worden aangedaan in de bio-industrie moet wel in een land leven waar deze mededieren als zo onrein worden gezien dat zelfs gedachten over hun bestaan er al taboe zijn
Samenvattend bracht 90% van dit boek mij helemaal niets wat ik nog niet wist of nooit eerder over had nagedacht. Het restant van dit boeklogje gaat daarom over de 10% aan inhoud die me geen direct voorspelbare vulling leek. 1
Belangrijkste punten maakte de auteur daarbij voor mij meteen al in hoofdstuk 1 van het boek — waarbij tegelijk opviel dat hij pas helemaal aan het eind van het boek daar nog wat diepgang op zou aanbrengen, en dit toen toch ook weer naliet.
Eerst stelt Harari hierbij dus vast waar we begin eenentwintigste eeuw zijn aangekomen. Daar dan concluderend dat de drie grootste problemen die de mensheid in de geschiedenis teisterden inmiddels overwonnen werden. Honger is geen probleem meer, want hongersnoden ontstaan nu enkel nog door politieke willekeur, niet door misoogsten. Plagen zijn uitgeroeid dankzij de betere hygiëne en gezondheidszorg. En in een geglobaliseerde economie is oorlog iets onzinnigs geworden; niemand houdt daar ook nog rekening mee in zijn of haar toekomstplannen.
Daarop begint de schrijver te speculeren wat daarmee dan de drie grootste problemen zijn die de mensheid deze eeuw wil overwinnen.
Zijn nieuwe agenda voor de mens luidt daarop:
- dat we het probleem van het ouder worden willen wegnemen;
- dat we willen zorgen altijd gelukkig te zijn;
- waarmee we derhalve onszelf tot goden willen maken; met hulp van alles wat er verder technisch nog mogelijk is.
Harari stelt daarbij wel als voorbehoud dat hij door het formuleren van deze nieuwe agenda niet ook al een tijdpad heeft opgesteld. De schrijver weet echt niet of die reboot elke tien jaar om weer een gezond lichaam te krijgen — en daarmee de onsterfelijkheid — al mogelijk is in het jaar 2100.
Vervolgens duurt het tot hoofdstuk 11 — het slothoofdstuk — tot Harari zich nog eens weer aan echte speculaties over de toekomst durft te wagen. Daarin signaleert hij dat er de tendens bestaat ineens om alles te zien als datastromen. Ook de mens. Die immers enkel bestaat uit algoritmes die slechts een impuls nodig hebben om in werking te gaan treden.
Alleen, waar komt zo’n trigger dan vandaan?
De laatste hoofdstukken in Homo Deus zijn de somberste in het boek; Harari begint die er al mee om ons het bezit van een vrije wil te ontzeggen. Vervolgens is er enkel pessimisme over technologie.
Terwijl algoritmes almaar meer betekenis krijgen in het dagelijks leven weten wij allang niet meer hoe deze werken.
Terwijl technologie telkens aan slimheid wint, wordt daarmee ook duidelijk dat veel taken wel intelligentie nodig hebben, maar dat een bewustzijn daar niet per se bij nodig is. Mensen zullen voor veel werk overbodig raken; omdat ze dat minder goed kunnen vervullen dan wat onbezielde techniek.
En dan heeft de schrijver dus weliswaar een hele hoop aan mogelijke ontwikkelingen in dit boek gestopt, ik bleef me er aan ergeren dat hij daarbij zo verrekte weinig nieuws te melden had. Zijn toekomstdenken laat allereerst actueel gemaakte angsten zien die honderd jaar geleden ook al zo bestonden onder schrijvers — zij het dat die toen misschien hun afschuw over al die miljoenen dode jonge mannen in de loopgraven op de toekomst projecteerden. Toen waren ook al die ideeën er al over Übermenschen en Untermenschen, en over het grote tijdelijke geluk dat medicatie brengen kan.
Had hij kortom meer nagedacht over de mechanismen die ons denken over de toekomst zoal bepalen, zoals alle angsten die daarbij geprojecteerd worden, dan ware mij dat zo veel liever geweest.
Want projectie speelt nogal een grote rol bij het denken over wat er komen gaat. Zelfs op het basale niveau al dat een lezer met rede hoopt dat de schrijver van een goed boek meer goede boeken heeft gemaakt. Waardoor de teleurstelling groot is als zo’n auteur op net niet helemaal goed doordacht raffelwerk kan worden betrapt. Dit boek had zoveel hechter kunnen zijn.
Yuval Noah Harari, Homo Deus
A Brief History of Tomorrow
440 pagina’s
Harvill Secker, 2016
door de auteur vertaald uit het origineel in het Hebreeuws, 2015
- Maar wie had hij dán moeten herhalen, zoals Gerard Reve schreef. [↩]
[x]opgenomen in het dossier: grote geschiedenis, leesprojecten
RSS feeds