Grote Amerikashow ~ Tom-Jan Meeus

► door: A.IJ. van den Berg

Ware me de inhoud van dit boek van tevoren bekend geweest, dan had ik misschien niet de hele maand uitgaven hoeven lezen van buitenstaanders die even in Amerika kwamen kijken.

Beetje vroeg alleen om die inspanning nu al onzinnig te noemen.

Tom-Jan Meeus doet in De grote Amerikashow namelijk twee dingen. Hij biedt een verslag van wat hij aantrof in de VS tijdens zijn correspondentschap in Washington van 2005-2011. En na terugkomst is er ook de reflectie op wat hij inmiddels aan Amerikaanse toestanden ziet in Den Haag, waar hij sinds 2012 werkt voor de politieke redactie van NRC Handelsblad — en een betere commentator van de Nederlandse politiek is er niet op het moment.

En om die blik, van wat Amerikaanse ontwikkelingen betekenen voor de status quo hier, was het me te doen.

Al ging ik er voor augustus nog vanuit daarover zelf de aanwijzingen te moeten destilleren uit andermans werk.

Meeus bood me onder meer de zekerheid dat VVD en CDA indertijd inderdaad echt met Geert Wilders en diens stemvee ging regeren in het eerste kabinet Rutte, om die PVV te castreren. Dat was immers eerder altijd zo prettig gelukt, met nieuwe partijen die onverwacht veel publiek succes oogsten. D66 meermaals, en helemaal de LPF, werden nogal hard afgestraft bij de verkiezingen als ze aan een kabinet hadden deelgenomen. Dat deze partijen compromissen moesten sluiten in ruil voor wat macht, had ze in de oog van het grote publiek onbetrouwbaar gemaakt.

Wilders ontrok zich alleen aan deze dodelijke omhelzing van de traditionele regenten. Geert Wilders was veel te snel en beweeglijk. Een zelfs nogal ongeleid projectiel.

Bovendien blijkt Wilders in de VS een nogal bekend politicus te zijn, en misschien wel de enige Nederlander daar met enige invloed.

Meeus’ verblijf in Washington toonde hem een barometer over hoe Nederland er lag door de jaren heen — waarbij vanzelfsprekend bleek dat enkel het eigenbelang van de VS telde. Toen dat land Irak binnenviel, en premier Balkenende zich kritiekloos voor deze oorlogsmisdaad leende, fijn mee in een christelijke oorlog, was er geen betere partner op de wereld te vinden.

Toen Nederland daarop iets minder gretig was om mee te doen in die eeuwige ‘war on terror’, en bijvoorbeeld weigerde om een paar mannen op te nemen die door de VS illegaal gevangen waren gezet in Guantanamo Bay, viel het land direct weer uit de gratie. Wat ook weer gevolgen had voor de toegang die buitenlandse journalisten hadden tot het Witte Huis.

Tom-Jan Meeus stond zo bezien ontstellend laag in de pikorde daar, als correspondent.

Eén van de grote verhalen in dit boek werd daarmee hoe de expertise verdween bij de Amerikaanse federale overheid; want experts waar Meeus desondanks weleens mee had kunnen praten, verdwenen ineens als bron.

Het andere grote verhaal is dat het buitenlandbeleid van Obama om tal van praktische redenen amper afweek van de wedergeboren gristen George W. Bush.

Maar het grootste verhaal gaat over de tegenstand die Obama opriep in eigen land, gepaard aan de bankencrisis van 2008, waardoor allerlei kwalijke verschijnselen die altijd al bestonden ineens aan kracht konden winnen, doordat mensen zich bijeenschaarden in boosheid. Zoals het nativisme, en het daaraan gekoppelde racisme. Zoals dat de lulpraat die politici traditioneel toch al uitslaan nog verder los kwam te staan van enige werkelijkheid ook.

En zo verdween bovendien het idee dat het geen pas geeft voor politici om bevolkingsgroepen tegen elkaar op te zetten, vanwege dat samen en dat leven in een begrip als samenleving. Angst zaaien loont alleen zo prettig voor degenen die effectief angst weten op te roepen.

Geert Wilders werd nog net wel gezien als een gevaarlijke politicus in de VS — waardoor hij aanvankelijk slechts wat extreemrechtse gekkies aan zijn kant vond, en gristenen met een even blinde liefde voor Israël als hij. Want zelfs in het land van de ‘free speech’ ging onverbloemde moslimhaat toch net éen stap te ver. Toen nog wel. Roepen mag je er alles. Filmpjes maken waarin de koran verbrand wordt, is alleen ineens een daad die niet past.

Ondertussen heeft het Hooggerechtshof het toegestaan om moslims uit een beperkt tal landen de toegang tot de VS te ontzeggen.

Ondertussen ook hebben middenpartijen als CDA en VVD in Nederland de holle retoriek van Geert Wilders overgenomen, en hem daarbij met regelmaat zelfs extreemrechts ingehaald. En, zoals Meeus bezorgd constateert, in een land dat altijd zo vertrouwde op zijn overheid als Nederland, waar er ook zo veel overheid is, heeft deze veramerikansering van de politiek gevolgen.

‘Tegen beter weten in beloven politici meer dan ze kunnen waarmaken.’ Uit de reacties van Nederlanders blijkt dat ze nu bijna allemaal geloven dat politici hen moedwillig misleiden. Andeweg: ‘In ons laatste onderzoek was 93 procent het met deze stelling eens. Het is nog nooit zo hoog geweest, en het kan ook bijna niet hoger meer. Dat zegt eigenlijk alles.’
Nog altijd is Nederland ver verwijderd van de onbestuurbaarheid van Amerika, dat is waar, maar er is geen ontkomen aan: bijna alle trends laten zien dat het die kant opgaat. […]
In het hele land zien gewone burgers dat politici steeds verder polariseren, dat het populisme van links en rechts middenpartijen bedreigt, dat de kiezer een tweestromenland creëert terwijl het bestuur nog opereert in een uit de gratie geraakt bestel van consensus en collegialiteit, dat de monarchie wordt gepolitiseerd, dat de magistratuur wordt gepolitiseerd, dat de media worden gepolitisieerd, en zo gaat het maar door: elk domein van de maatschappij komt aan de beurt. En in Den Haag citeren ze onderzoeken die suggereren dat het bestel springlevend is.